Home Nodig zijn voor een ander
Film

Nodig zijn voor een ander

De film All About My Mother gaat over moederliefde en wat het betekent om voor iemand te zorgen. Dat leidt tot prangende identiteitsvragen.

Door Jannah Loontjens op 29 oktober 2020

Nodig zijn voor een ander

De film All About My Mother gaat over moederliefde en wat het betekent om voor iemand te zorgen. Dat leidt tot prangende identiteitsvragen.

Cover van 11-2020
11-2020 Filosofie magazine Lees het magazine

Voordat ik kinderen kreeg, kon ik me niet voorstellen dat ik me zo intens aan een ander mens zou kunnen hechten. De liefde en de zorgzaamheid die je voelt voor een wezentje dat geheel afhankelijk en hulpeloos aan het begin van een eigen leven staat, en de verantwoordelijkheid om het zo goed mogelijk te begeleiden naar een zelfstandig bestaan, waren geheel nieuw voor mij. Met de immense moederliefde die ik voelde kwam ook angst opzetten – angst voor kwetsbaarheid.

‘Voor alle mensen die moeder willen worden, voor mijn moeder,’ zijn de laatste woorden van de opdracht waarmee Pedro Almodóvar zijn film All About My Mother (Todo sobre mi madre) uit 1999 afsluit. Eeuwenlang is moederschap beschouwd als de bestemming van de vrouw, maar in Almodóvars film staat ter discussie wat het betekent om vrouw te zijn. Lola (gespeeld door Toni Cantó), een transgender in de film, ziet eruit als vrouw, heeft borsten, maar ook een penis, en verwekt twee kinderen. De woorden ‘voor iedereen die moeder wil worden’ zijn niet alleen aan vrouwen gericht. Lola is vader en moeder ineen. Tenminste, dat zou hij/zij zijn geweest (in de film wordt er zowel met ‘hem’ als met ‘haar’ naar Lola verwezen) als ze voor haar kinderen had kunnen zorgen.

Beschermen

Manuela (Cecilia Roth), die in Madrid met Lola samenwoonde, maakte zich uit de voeten toen ze ontdekte dat ze zwanger was. Ze voedde haar zoon in haar eentje op en vertelde Lola niets over hun kind. Het eerste deel van de film is vooral een portret van de relatie tussen Manuela en haar tienerzoon. De zoon (Eloy Azurin) wil schrijver worden; hij maakt notities en stelt Manuela kritische vragen. Je ziet in haar blik haar trots vermengd met verwondering over zijn zelfstandigheid; haar besef dat de jongen die zij heeft grootgebracht een autonoom persoon is geworden, met eigen ideeën, verlangens en voorkeuren.

Moeders willen hun jongen graag onder hun vleugels houden, is mijn ervaring, hen tegen al het mogelijke leed beschermen. En dat doet Manuela. Maar de zoon, die zijn zestiende verjaardag viert, maakt haar duidelijk dat ze hem te veel heeft beschermd; haar bescherming is een vorm van afschermen geworden, hij wil nu eindelijk weleens weten wie zijn vader is. Ze belooft het hem te vertellen als ze thuiskomen van de schouwburg waar ze voor zijn verjaardag naartoe gaan. Na afloop van de voorstelling A Streetcar Named Desire wil de zoon om een handtekening van de actrice vragen. Als hij haar achternarent, wordt hij aangereden. Hij sterft diezelfde avond nog aan zijn verwondingen.

Ik bekeek de film voor de vijfde keer en weer stroomden de tranen over mijn wangen.

Het oerdrama

De Franse filosoof Simone de Beauvoir, die erom bekendstaat weinig op te hebben met het moederschap (ze kreeg zelf geen kinderen), schreef desondanks buitengewoon inzichtelijk over de opeenvolgende fasen van de opvoeding. Zo beschrijft ze hoe het kind al in een zeer jong stadium ontdekt dat het ook los van de moeder bestaat en dat het een Ander is. ‘Omstreeks die tijd ook wordt het kind, meer of minder plotseling, losgemaakt van het voedende lichaam. (…) Op een heel directe manier ervaart de zuigeling het oerdrama van ieder menselijk wezen, het drama namelijk van zijn verhouding tot de Ander.’

Het is eng om helemaal alleen in het leven te staan

Juist in het ervaren dat je een individu bent, dat je los van je moeder bestaat, ervaar je ook dat je de Ander nodig hebt. Enerzijds kan het lange proces van je losmaken van je ouders een gevoel van onafhankelijkheid teweegbrengen, van vrijheid, maar anderzijds ontstaat met deze onafhankelijkheid ook het verlangen naar bevestiging en liefde van anderen. Het is eng om helemaal alleen in het leven te staan. Heidegger opperde dat uit de angstigheid bij het idee dat niemand je nodig heeft juist het verlangen opkomt om te zorgen, om die existentiële verlatenheid maar niet te hoeven voelen. Hieruit ontstaat wellicht ook de wens om kinderen te krijgen, om absoluut nodig te zijn voor een ander.

Lola, die volgens Manuela niets anders najaagt dan seksuele bevrediging, bekent tegen het einde van de film dat zij, ondanks haar excessieve levensstijl, altijd een kind had willen hebben. Het schrijnende is dat ze al zestien jaar lang een zoon had, maar dat de jongen is overleden voordat ze dat te horen krijgt. Haar andere zoon, verwekt bij een non (Penélope Cruz), is nog maar een baby als Lola zelf overlijdt (aan aids). Zelfs degene die zich van iedereen losmaakte om een losbandig bestaan mogelijk te maken had eigenlijk moeder willen zijn. Het is alsof de film wil zeggen dat in de zorg voor een kind pas échte liefde en zorgzaamheid worden ervaren. Tegelijkertijd komt steeds weer de vraag op: wat is echt? En wat betekent het om te zorgen?

Siliconen

Het personage Agrado (Antonia San Juan), transgender en beste vriendin van Lola, is misschien wel de allerzorgzaamste in de film. Ze heeft haar naam eraan te danken: mensen begonnen haar ‘La Agrado’ te noemen omdat ze altijd haar best deed het anderen aangenaam (agradable in het Spaans) te maken. Dit is niet helemaal zonder ironie, want ‘het aangenaam maken’ houdt bij haar meestal in dat ze de ander seksueel bevredigt.

De film zit vol beeld- en verhaalrijm en ook vol met Almodóvars kenmerkende toevalligheden. Het verbaast dan ook niet dat Agrado uiteindelijk zal zorgen voor de actrice wier handtekening de zoon wilde hebben toen hij werd aangereden. Als de actrice een keer niet kan optreden, klimt Agrado op het toneel en houdt een toespraak over authenticiteit. ‘Ik ben uitzonderlijk echt en authentiek,’ zegt ze. ‘Kijk naar dit lichaam!’ Ze noemt op hoeveel haar borstimplantaten hebben gekost, de plastische chirurgie aan haar ogen, haar kaak, haar neus, de siliconen in haar lippen, wangen, dijen, billen. ‘Wat ik al zei: het kost een hoop geld om authentiek te zijn, mevrouw. Je kunt daarin niet gierig zijn. Want hoe meer je lijkt op degene die je droomde te zijn, hoe authentieker je bent.’

Het kost een hoop geld om authentiek te zijn, mevrouw

Zo wordt in de film niet alleen de authenticiteit van de ‘zorgzame moeder’ geproblematiseerd, maar ook de authenticiteit van het ‘ware zelf’. De vraag wat het betekent om jezelf ‘man’ of ‘vrouw’ te noemen, zowel voor degene die zich in een van deze categorieën thuis voelt als voor degene die zich er niet in thuis voelt, doet ook denken aan de filosofie van de Amerikaanse Judith Butler. Zij benadrukte dat de keuze om als vrouw door het leven te gaan, ongeacht je geslacht, herhaaldelijk om bevestiging vraagt in je gedrag, je kleding, je wijze van spreken. Vrouw-zijn vraagt om theater, een spel waarmee je je rol als vrouw steeds opnieuw bewaarheidt. Het motief van het spel, zowel binnen als buiten het theater, zit door de hele film geweven.

Almodóvar laat zien hoe moederschap uitgangspunt kan zijn voor prangende identiteitsvragen. Zelfs bij het schenken van leven dat zo onlosmakelijk met moederschap verbonden lijkt, plaatst zijn film een ontregelende voetnoot. Als Manuela’s zoon wordt aangereden, wordt haar om toestemming tot donorschap gevraagd. Manuela werkt nota bene zelf op de donorafdeling in het ziekenhuis en stemt ermee in. Het hart van haar zoon wordt in het lichaam van een onbekende man geplaatst en schenkt hem zo een nieuw leven.

All About My Mother (Todo sobre mi madre)
Pedro Almodóvar | Te zien op Prime

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.