Volgens Immanuel Kant (1724-1804) past elke filosofie in 4 vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Wat is de mens?
Wat kan ik weten?
‘Je kunt niets weten behalve dat je altijd moet blijven streven naar weten. Ik leef tussen twee talen en culturen: ik ben in Georgië geboren, maar woon in Duitsland. Iedereen die wordt verscheurd tussen verschillende werelden, wordt vroeg of laat gedwongen om vragen te stellen bij de dingen die hij of zij altijd voor vanzelfsprekend heeft aangenomen. Die tussenpositie biedt ook voordelen, bijvoorbeeld bij het schrijven. Als ik schrijf wil ik ergens dichterbij komen en het beter begrijpen. Ik sta mezelf geen vooroordelen toe, zelfs niet als mijn personage een schurk is. Al schrijvend gebeurt er iets dat zowel prettig is als paradoxaal: ik verdwijn in een personage en tegelijkertijd kan ik helemaal mezelf worden.’
Nino Haratischwili (1983) is een Georgisch-Duitse theaterregisseur en schrijver. Met haar roman Het achtste leven (voor Brilka) (2016) won ze de Independent Publishers Hot List Prize.
Wat moet ik doen?
‘Ik word weleens moedeloos van de politieke situatie in Georgië, een land dat steeds meer afglijdt naar een autocratie. Maar als ik het nihilisme in me voel opkomen, vraag ik mezelf het volgende af: wat is het alternatief voor blijven doorgaan? Dat alternatief is er niet – niets doen is nooit een oplossing. Er bestaat een oud verhaal over een man die in het water terechtkomt en bijna verdrinkt. Dan komt er een boot voorbij, maar de man klimt niet aan boord. Hij blijft God om hulp vragen en bidden. Daarop zegt God tegen hem: “Maar ik heb je zojuist een boot gestuurd! Ga er toch in!” Dat vind ik een mooie aansporing om te blijven bewegen.’
Wat mag ik hopen?
‘Het is onmogelijk om zonder hoop te leven, maar soms kan hoop je ook in de weg zitten. Neem bijvoorbeeld vrouwen die in een gewelddadige relatie zitten. Ze blijven vaak hopen dat het geweld ooit stopt. Daarmee ontstaat er een ingewikkelde situatie: je hoopt dat er iets verandert, en om het te laten veranderen moet je iets doen, maar de hoop weerhoudt je daarvan. Ik zou willen dat ik de gave had om het verschil te weten tussen de hoop die we nodig hebben om te leven, en de hoop die juist schadelijk is voor dat leven.’
‘Niets doen is nooit een oplossing’
Wat is de mens?
‘De Georgische filosoof Merab Mamardashvili definieerde mens-zijn als het steeds weer opnieuw proberen mens te zijn. De mens is altijd in wording. Ik geloof dat proberen mens te zijn betekent dat je steeds weer beweegt richting empathie en het helpen van anderen, en dat je probeert je angsten te overwinnen en niet te egoïstisch te zijn. Maar de andere kant zit net zo goed in ons allemaal: onder de juiste omstandigheden kunnen we in staat zijn tot ondenkbare dingen. Uiteindelijk kennen we onszelf nooit helemaal. Juist daarom is het belangrijk om steeds bewust te kiezen.’
