‘Nepnieuws is voor Simone Weil een moreel en politiek vergrijp’

‘Simone Weil is een denker als een komeet,’ zegt theoloog en ethicus Frits de Lange. ‘Wie een poosje met haar omgaat, komt er niet zonder kleerscheuren vanaf. Maar je wordt er een beter mens van. Weil houdt niet van compromissen en streeft op een radicale manier naar het goede.’

De Franse filosoof en mysticus Simone Weil (1909-1943) had een kort maar turbulent leven. Na haar studie filosofie wordt ze docent, maar ze wil graag voelen hoe het is om arbeider te zijn. Daarom neemt ze onbetaald verlof en werkt in verschillende fabrieken. Ze vecht later mee in de Spaanse Burgeroorlog en vlucht vanwege haar Joodse afkomst in de jaren veertig naar de Verenigde Staten en vervolgens naar Londen. Ze sterft daar aan tuberculose, terwijl ze tot het laatst aan haar filosofische geschriften werkt. Haar werk wordt postuum uitgegeven.

Meer dan dertig jaar geleden schreef De Lange de biografie Totale beschikbaarheid over Weil. Een herziene versie van die biografie werd een compleet nieuw boek, dat onlangs uitkwam: In alles tot het uiterste. Een rode draad door het leven van Weil is haar empathie voor het lijden dat overal ter wereld plaatsvindt, vertelt De Lange. Haar tijdgenoot Simone de Beauvoir schreef dat Weils hart in staat was om door het hele universum heen te kloppen.

Waarom was het tijd voor een nieuwe biografie?
‘Mijn vorige boek focust op haar filosofie, maar je kunt die eigenlijk niet loskoppelen van haar leven. Volgens Weil is filosofie namelijk een manier van leven. Ze wil met haar denken zo dicht mogelijk bij de realiteit komen. Ik zet haar daarom nu neer als lichamelijke denker. Bovendien had ik toentertijd nog te weinig aandacht voor Weils mystiek, terwijl die een belangrijk onderdeel van haar denken is. Ze beleefde religie heel persoonlijk en verbond zich nooit aan een georganiseerde kerk. Weil was haar hele leven alert op de dreiging van groepsdwang.’

Wat maakt haar een lichamelijke denker?
‘Weil is op een radicale manier op zoek naar de waarheid en daarbij gebruikt ze haar lichaam als instrument. Volgens haar komt de wereld via arbeid bij je binnen. Daarom ging ze als arbeider aan de slag.

Veel filosofen proberen theorieën te ontwikkelen waarin alle puzzelstukjes in elkaar passen. Dat lukt Weil niet. Daarom probeert ze te leven met de tegenstrijdigheden. Zo vocht ze als pacifist mee in de Spaanse Burgeroorlog en wantrouwde ze als linkse activist marxistische revolutionairen.’

De laatste jaren groeit de belangstelling voor haar werk. Hoe verklaart u die toenemende populariteit?
‘We leven in tijden van nepnieuws waarin mensen regelmatig parallellen trekken met de jaren dertig, toen Weil filosofisch en politiek actief was. In haar obsessie met de waarheid verafschuwt Weil nepnieuws en partijen die de waarheid geweld aan doen. Dan voldoe je volgens haar niet aan de verplichting om mensen waarheid te verschaffen.

Weil schreef een pleidooi om journalisten die nepnieuws verspreiden voor de rechtbank te dagen en als het moet in de gevangenis op te sluiten. Nepnieuws is voor haar een moreel en politiek vergrijp. We moeten dat bij de wortels uitroeien, omdat ieder mens behoefte heeft aan waarheid.’

Waarom kom je er bij het lezen van Weil niet zonder kleerscheuren vanaf?
‘Het lukte Weil om een filosofisch leven te leiden door zich compromisloos aan haar eigen inzichten te houden. Daarmee bevraagt ze continu jouw engagement als lezer. Moet je niet ook de barricade op? Hoe vaak heb je überhaupt op de barricade gestaan? En leef je wel compromisloos genoeg?

Weil is iemand die je voortdurend laat twijfelen of je wel radicaal genoeg op zoek bent naar het goede. Dat is confronterend. Het lezen van Weil voelt voor mij als een gesprek met een vriend, maar soms denk ik wel: laat mij even met rust.’

In alles tot het uiterste. Leven en denken van Simone Weil
Frits de Lange
Ten Have
192 blz.
€ 22,99