Er bestaan verschillende theorieën over de aard van humor. Aristoteles karakteriseerde humor als een speelse vorm van ontspanning; Kant wees erop dat lachen voortkomt uit een verwachting die niet wordt ingelost. Behalve de aard van de grap is ook het morele gehalte ervan voer voor filosofen. Cabaretiers zoeken vaak de grenzen van het vrije woord op, soms op het controversiële af. Zijn grappen met een racistische, seksistische of validistische bijklank nog wel grappig? Mag je erom lachen?
Nee
Laten we ons beperken tot humor die draait om stereotypen over een persoon of groep, en tot grappenmakers die het niet slecht voor hebben met het mikpunt van hun grap: zelf beschouwen zij hun grap als onschuldig, puur absurdisme, of – zoals Aristoteles – als een vorm van spel. Maar ook een speelse omgang met stereotypen kan schadelijk zijn. Stereotypen vertolken helpt om ze verder in te prenten. Racistische en seksistische grappen gaan doorgaans over negatieve eigenschappen zoals luiheid en domheid. Nu zal niemand, na het horen van een grap over een ‘dom blondje’, gelijk denken dat alle blonde vrouwen naïef zijn, maar herhaaldelijke grappen met dezelfde strekking zorgen er wel voor dat de associatie raakt ingeprent. ‘Het was maar een grapje!’ is niet altijd een goed excuus.
Waarom vinden we iets grappig?
Ja
Niet elke grap die speelt met racistische of seksistische stereotypen getuigt van slechte smaak. Humor kan evenzogoed helpen om stereotypen kritisch aan de kaak te stellen. De grap helpt om serieuze zaken met een zekere lichtheid aan te snijden. Context en machtsdynamiek doen ertoe: het maakt verschil of je grappen maakt ten koste van de groep waartoe je zelf behoort, en of het mikpunt van je grap geprivilegieerd of juist gemarginaliseerd is. Vormt het een probleem als dat mikpunt zich gekwetst voelt? Niet per se. Natuurlijk, gevoelens van kwetsing doen ertoe bij morele overwegingen, maar ze verschaffen geen moreel vetorecht. Soms legt de krenking het af tegen de vrijheid om elkaar, met gepast respect, de maat te kunnen nemen.
