De sciencefictionserie Westworld gaat over een attractiepark waarin alles geoorloofd is. De mensachtige robots die het park bevolken mogen worden mishandeld, verkracht en vermoord – het zijn immers maar robots. Toch kunnen sommige bezoekers van het park zich niet losmaken van het idee dat de robots, die kunnen schreeuwen en huilen, wel degelijk pijn voelen. ‘Mensen zijn nu eenmaal geprogrammeerd om op emoties te reageren,’ zegt Frank Hindriks, hoogleraar ethiek, sociale en politieke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Als een robot tekenen geeft van pijn of verdriet, voelen we ons betrokken. Dat is een basale reactie die we niet zomaar uit kunnen zetten.’
Wat is het feit?
Wieringa, M.S. (2024). ‘The Tamagotchi-effect: Robots that simulate emotions influence mind perception, guilt and altruistic behaviour.’ In Can robots feel pain? How we respond to robots that simulate emotions when they are harmed, dissertatie (Radboud Universiteit), 73-97.
Volgens Hindriks is het dan ook niet verrassend dat mensen kunnen meevoelen met een robot, zoals dit onderzoek aantoont. Proefpersonen moesten daarbij een robot door elkaar schudden. Als de robot daarop emoties simuleerde, wilden veel mensen niet verdergaan. ‘Het is wel de vraag of je dat medelijden kunt noemen,’ zegt Hindriks. ‘Echt medelijden betekent dat je je verplaatst in de ander, dat je empathie voor iemand voelt. Daarvoor moet je het idee hebben dat de ander eigen gevoelens heeft en dat die ertoe doen. Van robots denken we dat normaal gesproken niet.’
Wat we voor robots voelen is volgens Hindriks eerder empathic concern, een gevoel van betrokkenheid. ‘In dit onderzoek waren subtiele signalen al genoeg om die betrokkenheid op te wekken: de robot bewoog alleen zijn ogen en maakte wat zielige geluiden. Maar dat zorgde nog niet voor echte empathie, want de proefpersonen beseften – zo blijkt uit het onderzoek – dat de robot slechts emotie simuleerde. Daarnaast kun je je afvragen of een gevoel van medelijden hier terecht zou zijn. Niet alle medelijden is terecht medelijden – soms denken we bijvoorbeeld dat iemand pijn heeft terwijl dat niet zo is. Maar hoe komen we erachter of robots echt lijden? Om gevoelens te hebben moet je dingen willen, behoeftes hebben die je wil bevredigen. Hebben robots behoeftes? Of zullen ze die in de toekomst ooit hebben?’
Wie stelt kritische vragen?
Frank Hindriks is hoogleraar ethiek, sociale en politieke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij doet onderzoek naar de ethiek rondom niet-menselijke actoren, zoals robots en organisaties.
