Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat zijn dingen?
‘Wat een ding tot ding maakt’
Dingen zijn makkelijker als je denkt. Of worden ze dan juist moeilijker? En zijn gedachten ook dingen? Een kleine inleiding in de filosofie van het ding.
Wat is een ding? Het lijkt een eenvoudige vraag. Dingen – levend of levenloos – zijn overal om je heen: de bloemen in de tuin, de kat in de hoek van de kamer, dit tijdschrift in je handen. Maar wat een ding nu werkelijk is, is nog niet zo makkelijk te zeggen. Je kunt een botanist vragen welke bloemsoorten er zijn of een natuurkundige uit welke moleculen dit tijdschrift is opgebouwd. Maar daarmee is de vraag wat een ding ís nog niet beantwoord. Wat we willen weten is, zoals Martin Heidegger het verwoordde, ‘wat een ding tot ding maakt’. Hier komen we bij de metafysica terecht: de filosofie die op zoek gaat naar het wezen van de werkelijkheid.
Een verwachting is ook een ding
Wat maakt dit tijdschrift tot een ding? Misschien denk je: het is één geheel en staat los van andere dingen. Maar stel nu dat je het in tweeën scheurt. Is er dan sprake van twee dingen? Je kunt het blad zelfs in talloze stukjes scheuren – waar stopt het dan? Atomisten zoals Democritus (460-370 v.Chr.) en later John Locke (1632-1704) beweerden dat alle dingen die we zien een samenstelling zijn van nog veel kleinere, onzichtbare dingen: de atomen.
En wat gebeurt er als we ons richten op de eigenschappen van deze Filosofie Magazine? Maakt de kleur van de cover bijvoorbeeld het ding tot ding? Of zou het blad in een andere kleur nog steeds hetzelfde ding zijn? De Griekse wijsgeer Aristoteles (384-322 v.Chr.) maakte een onderscheid tussen de toevallige eigenschappen van het ding en het ding zelf, de drager van die eigenschappen. Een ding is iets wat nooit de eigenschap van iets anders kan zijn. Je zegt immers wel van een tijdschrift dat het rood is, maar niet van rood dat het tijdschrift is.
De fenomenoloog Edmund Husserl (1859-1938) benaderde de vraag weer anders. Wat een ding tot ding maakt, dacht hij, is hoe het zich in ons bewustzijn aan ons voordoet. Alles waar we ons bewustzijn op kunnen richten is volgens Husserl een ding: een hamer is een ding, maar een idee of een verwachting ook. Elk ding doet zich op een specifieke manier aan ons voor; zo is een hamer ‘een ding om mee te hameren’. Dat we verbaasd zouden zijn als dit tijdschrift aan de tafel was vastgelijmd, laat zien dat een ding verandert op het moment dat we het oppakken: van een ding dat mooi op je tafel ligt naar een ding waar je in kunt lezen.
