Wat is recht?

‘Regels zijn regels’ was ooit de lijfspreuk van een minister van Vreemdelingenzaken en Integratie die als missie had om zo min mogelijk mensen het recht op een verblijf in ons land te verlenen. En wie kan ertegen zijn als een minister gewoon naar het wetboek wijst en de regels volgt die we samen hebben bedacht? Regels spreken toch voor zich? Nou, nee. ‘De wet schiet altijd tekort,’ schreef de Duitse filosoof Hans Georg Gadamer (1900-2002), ‘niet omdat er iets aan de wet mankeert, maar omdat in vergelijking met de orde die de wet voor ogen heeft de menselijke werkelijkheid noodzakelijk onvolkomen is en daarom geen eenvoudige toepassing van de wet toestaat.’ Rechten en plichten moeten worden gehandhaafd in een praktijk die nooit zo overzichtelijk wordt als de theorie. Deze tekortkoming is misschien wel de belangrijkste bron voor het denken over rechten. Want waar kunnen we onze rechten op baseren als geen theorie volledig matcht met de praktijk?

Veel filosofen hebben hun tanden op deze vraag stukgebeten. Van de oude Grieken tot aan de moderne tijd zijn er pogingen gedaan om zoiets als een natuurrecht te formuleren: rechten die kunnen worden afgeleid uit de kosmologische natuur, de goddelijke natuur of onze innerlijke natuur. Maar ja, de kosmos verbergt een hoop geheimen, niet iedereen gelooft in God, en de menselijk natuur kan heel onredelijk uit de hoek komen.