Home Leren filosoferen Wat is recht?
Wat is recht?
Filosofie is makkelijker als je denkt

Wat is recht?

Wat is recht?
beeld Mikko Kuiper

Filosofie is makkelijker als je denkt

In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is recht?

Is een recht altijd een afspraak?

Hebben dieren rechten? En planten, robots of de Noordzee?

Bestaan rechten los van plichten?

Zijn er rechten die we van nature hebben?

Hoe universeel zijn universele mensenrechten?

Heb ik nog rechten als ik alleen op een eiland woon?

Kunnen rechten zonder wetten?

Als een regel nooit gevolgd wordt, bestaat die regel dan eigenlijk wel?

Kunnen rechten zonder politiek?

Is het recht altijd rechtvaardig?

‘Het recht op rechten’

Recht is makkelijker als je denkt. Tenzij je krom denkt natuurlijk! Om op gang te komen hier een kleine inleiding in de filosofie van het recht.

‘Regels zijn regels’ was ooit de lijfspreuk van een minister van Vreemdelingenzaken en Integratie die als missie had om zo min mogelijk mensen het recht op een verblijf in ons land te verlenen. En wie kan ertegen zijn als een minister gewoon naar het wetboek wijst en de regels volgt die we samen hebben bedacht? Regels spreken toch voor zich? Nou, nee. ‘De wet schiet altijd tekort,’ schreef de Duitse filosoof Hans Georg Gadamer (1900-2002), ‘niet omdat er iets aan de wet mankeert, maar omdat in vergelijking met de orde die de wet voor ogen heeft de menselijke werkelijkheid noodzakelijk onvolkomen is en daarom geen eenvoudige toepassing van de wet toestaat.’ Rechten en plichten moeten worden gehandhaafd in een praktijk die nooit zo overzichtelijk wordt als de theorie. Deze tekortkoming is misschien wel de belangrijkste bron voor het denken over rechten. Want waar kunnen we onze rechten op baseren als geen theorie volledig matcht met de praktijk?

Veel filosofen hebben hun tanden op deze vraag stukgebeten. Van de oude Grieken tot aan de moderne tijd zijn er pogingen gedaan om zoiets als een natuurrecht te formuleren: rechten die kunnen worden afgeleid uit de kosmologische natuur, de goddelijke natuur of onze innerlijke natuur. Maar ja, de kosmos verbergt een hoop geheimen, niet iedereen gelooft in God, en de menselijk natuur kan heel onredelijk uit de hoek komen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Geen abonnee? Bekijk de abonnementen Log in als abonnee

John Stuart Mill (1806-1873) bedacht daarom maar iets eenvoudigers: alles mag, tenzij… ‘Het enige wat de mensheid het recht geeft om individueel of collectief in te grijpen in de vrijheid van een mens is dat niemand door die vrijheid schade wordt toegebracht.’ Dat lijkt vrij eenvoudig, maar wie bepaalt wat schadelijk is?

Immanuel Kant (1724-1804) sprak liever van plichten. Want als de een zijn plichten nakomt, krijgt de ander waar hij recht op heeft. Ook dieren en zelfs planten kunnen op deze manier rechten verkrijgen, zonder dat we in de ingewikkelde redeneringen verstrikt raken waarbij een bioloog moet bewijzen dat een niet-menselijk ‘rechtspersoon’ pijn kan lijden. Kant bedacht de categorische imperatief: ‘Handel zo dat je kunt willen dat de stelregel van je handeling een algemeen geldende wet zou worden.’ Dieren pijn doen? Dat kun je niet willen! Of is in een oorlog alle geweld geoorloofd? Dat kun je niet willen!

Maar als rechten alleen gelden voor hen die de rechten samen afspraken, hoe verkrijgen andere mensen, dieren of dingen dan hun recht? Misschien wel doordat er, volgens Hannah Arendt (1906-1975), ook zoiets bestaat als ‘het recht op rechten’.

Volg je het nog? Recht is makkelijker als je denkt. (Tenzij je krom denkt natuurlijk!) Probeer het maar.