Filosofie is ook makkelijker als je leest. Goed leest. Filosofische bronteksten zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen. Daarom helpen we je in een close reading op weg met extra context en commentaar bij deze tekst van Machiavelli over politiek.
Hoe prijzenswaardig het is als een machtig man*1 zijn woord houdt en rechtschapen en eerlijk leeft, begrijpt iedereen. Toch leert de ervaring*2 dat in onze dagen juist die machthebbers die zich aan hun woord weinig gelegen lieten liggen*3, grote dingen tot stand hebben gebracht en op sluwe wijze de geest van de mensen hebben weten te bespelen. En ten slotte zijn ze zelfs hen die zich op eerlijkheid baseerden, de baas geworden. (…)
Voor een heerser nu is het niet noodzakelijk dat hij alle bovengenoemde eigenschappen*4 bezit, maar wel moet hij de indruk wekken dat hij ze bezit. Ik durf zelfs te beweren dat deze eigenschappen, wanneer je ze bezit en altijd in praktijk brengt, schadelijk zijn, terwijl ze, wanneer je ze schijnt te bezitten, nuttig zijn*5. Dit geldt bijvoorbeeld voor barmhartig, betrouwbaar, menselijk, oprecht en godsdienstig schijnen, en het in werkelijkheid ook zijn. Maar je dient wat instelling betreft in staat te zijn om zo nodig op de tegenoverliggende eigenschap over te schakelen. En men moet goed voor ogen houden dat een heerser, vooral als hij pas aan de macht is, niet alle dingen in acht kan nemen op grond waarvan de mensen als goed beschouwd worden. Want om zijn machtspositie te handhaven*6, is hij dikwijls genoodzaakt te handelen in strijd met de betrouwbaarheid, de barmhartigheid, de menselijkheid en de godsdienstigheid. En daarom is het nodig dat hij mentaal bereid is een andere koers te gaan varen, als de grillen van het lot*7 en de veranderende situatie hem dat voorschrijven.
Bewerkt fragment uit: Niccolò Machiavelli, De heerser, vert. Frans van Dooren, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2002.
