Kies in ieder geval

Wat iemand ook doet, het is altijd zijn eigen keuze, waarvoor alleen hijzelf verantwoordelijk is. U kiest ervoor deze recensie te lezen, net zoals ik ervoor heb gekozen die te schrijven en, daaraan voorafgaand, het bijbehorende boek te lezen: Word existentialist van de Britse publieksfilosoof Gary Cox. In een ruime 150 pagina’s legt Cox uit wat het vereist om als een authentiek existentialist door het leven te gaan.

Vrije wil of niet, volgens Cox is de neiging om de schuld voor iets buiten jezelf te leggen tegenwoordig overal aanwezig. ‘Je zou kunnen zeggen dat we in een blaamcultuur leven, om precies te zijn een iedereen-treft-blaam-behalve-ikzelfcultuur’, schrijft Cox. Dat is waar het existentialisme op de deur klopt. Een echte existentialist draait die cultuur namelijk zijn rug toe. Een existentialist probeert zijn verantwoordelijkheid te nemen – en daarmee zijn eigen vrijheid te veroveren.

Zinloos mét zingeving

De toon die het existentialisme in zijn beginselen aanslaat, lijkt pessimistisch. Toch is de uiteindelijke boodschap dat allerminst. Natuurlijk, het bestaan vinden de meeste existentialistische filosofen absurd en zinloos, maar binnen die zinloosheid zien zij wel degelijk ruimte voor zingeving en een zoektocht naar de waarde van je persoonlijke bestaan. Het gaat erom je te bevrijden van je aangename illusies en de werkelijkheid te zien zoals ze is. Als je dat hebt bereikt, ben je in de positie om niet langer een speelbal van de omstandigheden te zijn, maar juist de omstandigheden te benutten in je eigen voordeel. Maar wat moet je daarbij dan voor ogen staan?

Nietzsche

De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche verwoordde het heel mooi in zijn definitie van menselijke grootheid: een mens moet proberen zo te leven, dat hij ieder moment tot in het oneindige opnieuw zou willen beleven. Dit avontuur noemen de existentialisten het streven naar authenticiteit. Een authentiek leven is het hoogst haalbare: een leven waarin je keuzes maakt en verantwoordelijkheid neemt voor die keuzes. Dat begint al als je er ’s ochtends voor kiest om uit bed te komen, je tanden te poetsen en naar je werk te gaan – of het tegenovergestelde. Maar kies in ieder geval, maak een keuze en neem je verantwoordelijkheid: ervoor kiezen niet te kiezen is een grote zonde binnen het existentialisme.

Lastig

Cox kan na een wervelende introductie voor de leek soms lastig te volgen zijn, zoals wanneer hij begrippen als facticiteit en contingentie introduceert en door zijn verhaal weeft. Dit zou ook te wijten kunnen zijn aan de bij vlagen stroeve vertaling, met enkele slordige fouten op zinsniveau.

Uiteindelijk moet je gewaarschuwd zijn: het leven als existentialist is een voortdurende inspanning. Je kunt eigenlijk alleen maar existentialist wórden.

Nooit zul je op een gegeven moment op je lauweren kunnen rusten – laat staan dat je zomaar in een existentialist kunt veranderen. Cox: ‘Echte existentialisten wensen nooit dat ze anders zijn, ze willen het, ze streven er voortdurend naar zichzelf te veranderen.’

Word existentialist
Gary Cox
(ISVW Uitgevers)
160 blz. / € 16,95