Sinan Çankaya schreef Mijn ontelbare identiteiten, over de positie van migranten. Hij vindt dat ze te lang in één hokje zijn geduwd. ‘Maar wat eenmaal is, hoeft niet hetzelfde te blijven. Dat inzicht gaf mij hoop.’
Wat kan ik weten?
‘Wat betrouwbare kennis is hangt af van despreker, dus van degene die de kennis produceert. Na mijn onderzoek naar etnisch profileren bij de politie, zei iemand van de politie tegen me: “Ja maar, jij hebt een Turkse achtergrond, dus jouw conclusies stonden vantevoren al vast.”
Dit artikel is exclusief voor abonnees
En ook toen de pers aandacht ging besteden aan mijn onderzoek vroeg een redacteur van een televisieprogramma mij: “U bent zelf Turks, dus hoe objectief is uw onderzoek?” Zo gold mijn etnische achtergrond als eengefixeerde categorie die “objectiviteit” apriori blokkeerde. Blijkbaar kunnen alleen witte mensen, liefst mannen, objectieve kennis genereren. Zij zijn neutraal. Gekleurde mensen zijn dat niet.
Ik zag datzelfde gebeuren bij een politieagente van Turkse afkomst die ik interviewde voor mijn onderzoek. Haar collega’s verdachten haar ervan dat ze Turkse mensen voortrok of hun geen boete gaf bij een overtreding, terwijl ze zelf de indruk had datze iedereen gelijk behandelde.
Onze omgeving meet ons een identiteit aan en plakt daar allerlei vooronderstellingen aan vast. Zo gingen mijn klasgenoten ervan uit dat ik voor Turkije was als Nederland tegen Turkije moest voetballen. Ik ging meingraven, ontwikkelde een enclave-identiteit. En zo wérd ik uiteindelijk ook voor Turkije. Dat is het vervelende van vooroordelen: ze worden vaak waar.’
Wat moet ik doen?
‘Microrevoluties in gang zetten. Ik denk dat ieder mens zich halverwege keuze en dwang bevindt. Je kunt niet alles worden of doen wat je maar wilt, maar het is ook weer niet zodat je helemaal geen invloed hebt. Zo’n microrevolutie is een kleine individuele vorm van verzet die misschien collectieve actie kan ontketenen. Een goed voorbeeld is de actie van Jerry Afriyie en Quinsy Gario. Zij werden gearresteerd toen ze demonstreerden tegen Zwarte Piet bij de intocht van Sinterklaas in Dordrecht in 2011. Door die arrestatie kreeg hun actie internationale aandacht. Zoals we inmiddels weten is deze microrevolutie vrij groot geworden. Maar zo’n revolutie kan ook om iets veel kleiners gaan en klein blijven. Die politieagente van Turkse afkomst die er door haar collega’s van verdacht werd minder streng op te treden tegen Turkse Nederlanders, deed zoiets kleins. Als ze iemand met een Turkse achtergrond een kleine overtreding zag maken waarvan ze vond dat ze binnen haar discretionaire bevoegdheid best de mogelijkheid had om niet streng op te treden, deed ze net alsof ze een bon uitschreef, zodat haar collega’s haar niets konden verwijten, maar schreef ze op het papiertje: “Dit is een waarschuwing.”’
Wat mag ik hopen?
‘De zwarte Amerikaanse schrijver James Baldwin zei: “Ik kan niet pessimistisch zijn omdat ik leef.” Daar ben ik het mee eens. Je hebt de plicht om optimistisch te zijn. En er is ook wel een beetje reden tot hoop. De huidige identiteiten en de betekenissen die eraan worden gegeven zijn historisch zo gegroeid. 1492, de ontdekking van Amerika, is een markeringspunt. Toen begon de racistische ideologie die diende om de economische exploitatie van zwarte mensen te rechtvaardigen. De verschillen zijn niet biologisch, het gaat niet om hoe mensen in elkaar zitten, het is toevallig zo gelopen. Dus wat nu zo is, hoeft niet hetzelfde te blijven. Dat inzicht gaf mij hoop. Het betekent dat identiteiten en de betekenis die eraan wordt gegeven in de toekomst ook kunnen veranderen. Hoe ziet de wereld eruit als huidskleur geen centraal ordeningsprincipe meer is? Ik denk niet dat het mogelijk is om ooit helemaal buiten categorieën te denken. Mensen zijn nu eenmaal hokjesdenkers. Maar het gaat om de betekenisgeving aan de categorieën.
Die kan veranderen.’
‘Wij zijn de verhalen die we over onszelf vertellen en die anderen over ons vertellen’
Wat is de mens?
‘Wie ben ik? Ik wijs het idee af van een kern, een authentiek zelf. Identiteit is doorleefd. Er is geen Ik. We wonen in de huizen die ons per toeval zijn toebedeeld en leren ons gedragen naar de regels van die huizen. Wij zijn de verhalen die we over onszelf vertellen en die anderen over ons vertellen. We hebben niet een vaststaande identiteit die echt bij ons hoort. We hebben vele identiteiten die veranderlijk zijn en op subtiele wijze in elkaar overlopen. Het gaat om gender, klasse, etniciteit, beroep, vader, moeder, scholier, dertiger enzovoort. Daarom heet mijn boek ook Mijn ontelbare identiteiten. Het is een kritiek op de decennialange verankering van “de migrant” langs uitsluitend etnisch-culturele lijnen in Nederland.’
Mijn ontelbare identiteiten
Sinan Çankaya
De Bezige Bij
208 blz. | € 22,99
De Duitse denker
Immanuel Kant probeerde in zijn filosofie vier vragen te beantwoorden. Frank Meester legt deze vragen voor aan mensen die in het nieuws zijn.
Beeld Martin Dijkstra
