Ik vraag me soms af of ik echt zo gelukkig ben als ik me voel. Ik weet dat dat gek klinkt, maar de aanwijsbare redenen waarom ik gelukkig ben – ik heb een leuke baan, een mooi huis, en ik ga trouwen in de lente – zijn zaken die andere mensen ook kunnen hebben zonder gelukkig te zijn. Banen, huizen en geliefden zijn dus geen voldoende voorwaarde voor geluk. Maar wat dan wel? En hoe kan het eigenlijk dat ik niet zeker ben van mijn geluk – zou geluk niet iets moeten zijn wat je, als je het hebt, onmiddellijk herkent? Hoe kom je erachter of je gelukkig bent?
Een merkwaardige vraag, denk ik als ik hem herlees. ‘Er zit iets gratuits, iets onbegrijpelijks, niet zelden iets ronduit belachelijks in de filosofische vraagstelling,’ schrijft Patricia De Martelaere in haar essay ‘Over zoeken en vinden’. Dingen die ongemoeid gelaten simpel en vanzelfsprekend zijn, worden in de filosofie problematische concepten. ‘Is het niet zo dat het leven veel mooier is als er niet over wordt gedacht,’ vraagt De Martelaere zich af. Dat lijkt bij uitstek op te gaan voor geluk. Net zoals iemand die uit alle macht naar geluk zoekt het niet vindt, raakt iemand zijn geluk kwijt zodra hij erover na begint te denken.
Ik kan misschien beter niet verder denken. Het is veiliger achterom te kijken en vast te stellen of ik op een bepaald moment gelukkig wás. Je geluk blijkt pas wanneer het voorbij is, hoor je soms. En toch lijkt dat te mager. Geluk is niet alleen een prettige herinnering – het is ook een ervaring die met nu te maken heeft, met gevoelde liefde, onbezorgdheid, welbehagen. Veel filosofen spreken over geluk als iets wat je eeuwig aan het achtervolgen bent. Heb je niet wat je verlangt, dan lijd je, en heb je wel wat je verlangt, dan verveel je je, redeneert Arthur Schopenhauer. Geluk zit volgens hem hoogstens in de split second tussen lijden en verveling in. Maar wat moet ik dan denken van dat gelukkige gevoel dat ik heb, en dat al maanden aanhoudt?
In Iris Murdochs roman De leertijd zit een personage dat hartstochtelijk van zijn vrouw houdt, maar koel en gereserveerd tegen haar is in ‘een instinctieve poging de afgunst van de goden af te wenden’. Misschien zit daarin ook mijn aarzeling om van gelukkig zijn te spreken – de bijgelovige vrees dat hoogmoed ten slotte voor de val komt, dat wie gelukkig is alleen nog naar beneden kan tuimelen om uiteindelijk, in de woorden van Schopenhauer, ‘als een wrak zonder masten’ de haven binnen te lopen. Misschien herken je je geluk aan je angst om het te verliezen.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
