Een van de mooiste onderdelen van de Maand van de Filosofie is het kinderboek dat speciaal voor de gelegenheid geschreven wordt. Jong geleerd is oud gedaan. Dat maakt het zo waardevol om kinderen op een laagdrempelige manier vertrouwd te maken met de filosofie en haar alledaagse relevantie. Vuile handen van Marco Kunst, filosoof en Zilveren Griffel-winnaar, doet precies dit. Hoewel Kunst de filosofische reflecties veelal impliciet laat, vormt zijn verhaal een prima opstap naar diepere bespiegeling. Zeker wanneer ouders het boek samen met hun kinderen lezen.
Kunst verweeft zorg, het hoofdthema van deze Maand van de Filosofie, in zijn boek op twee manieren. Enerzijds staat de zorg voor het milieu centraal. Anderzijds is er de zorg voor een ziek gezinslid. Het boek begint met een onheilspellende proloog. Het is 31 mei 2030 en Achim zit met een bom in zijn rugzak op een drukke luchthaven: de tiener is een terrorist. Kunst speelt hier met vooroordelen. Hoeveel lezers denken bij die Arabisch klinkende naam en terrorisme aan moslimfundamentalisme? Niets is minder waar.
Om te begrijpen hoe Achim op die luchthaven is beland, moeten we terug naar april 2030. In afwisselende hoofdstukken wordt vanuit het perspectief van Achim en van zijn zus Leila het verhaal verteld. Leila is ziek en zit in een rolstoel. Ze woont even alleen met haar vader, omdat Achim en hun moeder voor enkele maanden verhuizen naar de Aardelaar. Dat is een alternatieve gemeenschap, ‘ingeklemd tussen de stad en Schiphol, waar ze in blokhutten wonen en hun eigen eten verbouwen’.
Mag je iets slechts doen voor een goede zaak?
Achim raakt bij de Aardelaar steeds meer in de ban van Uta, die lesgeeft over de noodzaak van drastische actie om klimaat en milieu te redden. In het boek is de wereld al ver heen: Jakarta ligt onder water, Groenland smelt, tropische stormen woeden op de Noordzee. Achims moeder vindt Uta’s toespraken maar niets. Ze kwamen hier om wat in de aarde te wroeten, om voeling te krijgen met Moeder Natuur, om even weg te zijn van hun zorgen om Leila, niet om activisten te worden. Laat staan terroristen. ‘Blijf alsjeblieft kritisch. Zelf blijven nadenken,’ zegt ze tegen haar zoon.
Verdeeldheid
Het is de verdienste van Kunst dat hij de lezer laat begrijpen waarom Achim als kwetsbare tiener zo vatbaar is voor radicalisering. Dat heeft ook veel te maken met de andere verhaallijn, die misschien wel de mooiste is in het boek. Leila is verlamd en enorm hulpbehoevend. Maar mentaal is ze scherp als een mes. Haar ziekte verbindt alle gezinsleden in hun liefde en zorg om haar. Tegelijk begint die ziekte een bron van verdeeldheid te worden. Achim is jaloers dat alle aandacht naar Leila gaat. En hij moet zelf ook veel tijd en energie in de zorg voor Leila steken. Leila beseft dat, en voelt zich schuldig over haar ziekte. Ze voelt zich een last voor zichzelf en haar omgeving. ‘Die bezorgde blikken waarmee iedereen vraagt of ik niet nog iets nodig heb – op den duur word je daar ook doodmoe van.’
Ik las Vuile handen op een avond voor aan mijn kinderen van 8, 11 en 13 jaar. Het enige bezwaar daartegen was het woord ‘kut’ dat driemaal in het boek gebruikt wordt. Het is de vraag hoe nodig en wenselijk het is om een pejoratieve term voor het vrouwelijk geslachtsorgaan als scheldwoord te gebruiken.
Los daarvan: mijn drie zonen gingen volledig op in het verhaal. Kunst schrijft ongekunsteld, en de korte hoofdstukken in afwisselend perspectief brengen extra vaart in zijn boek, zodat het voor vele leeftijden geschikt is. Voeg daar een dramatisch plot aan toe en de spanning loopt in de laatste bladzijden stevig op.
Zelf nadenken
Een van de belangrijkste vragen die Kunst naar voren schuift is: wanneer je iets slecht doet voor een goede zaak, is het dan een goede of een slechte daad? En vervolgens: waarom? Heiligt het doel de middelen? Is de intentie waarmee je iets doet het belangrijkste? Wanneer je zulke vragen aan je kinderen voorlegt, zie je ze ermee worstelen. De zorg voor klimaat en milieu is een van de grootste bekommernissen van onze tijd en de tijden die nog komen. Maar hoe ver kun je gaan? En wat is de waarde van een mensenleven? Het boek vormt een ideale opstap om Machiavelli, Kant en andere grote denkers bij het gesprek te betrekken. Ze helpen bij het beantwoorden van zulke complexe vragen. Maar uiteindelijk blijft het devies van Achims moeder het belangrijkst: zelf blijven nadenken!
Vuile handen
Marco Kunst
Querido
96 blz.
€ 9,99
