Chantal Mouffe

“Dat democratieën conflictueus zijn, hoort bij een pluralistische samenleving. Als we willen leven in een maatschappij waarin mensen vrij zijn om er eigen opvatting op na te houden, is het onvermijdelijk dat die opvattingen met elkaar botsen. De democratie dient het conflict te erkennen en er een ruimte aan te geven.”

‘Ik pleit niet voor conflict, maar geloof wel dat er conflict bestaat en dat we daar ruimte aan moeten geven.’ Volgens Chantal Mouffe verliest een democratie aan inhoud zodra die conflictueuze dimensie verdwijnt. Neem de uitruilpolitiek van Rutte en Samson: in plaats van het debat aan te gaan, wisselden zij standpunten uit om tot een regeerakkoord te komen. Daarmee verdwijnt het conflict, maar ook de ruimte voor inhoudelijk debat. De gevestigde partijen kruipen ideologisch naar elkaar toe, terwijl de flanken openvallen voor scherp gebekte volksmenners. Niet het gebrek aan compromis, maar het gebrek aan conflict is volgens Mouffe de oorzaak van het oprukkende populisme.

Een gezonde politieke relatie, meent Mouffe, is ‘agonistisch’: tegenstellingen tussen ‘wij’ en ‘zij’, ‘vriend’ en ‘vijand’, ‘links’ en ‘rechts’ zijn noodzakelijk om een politieke identiteit te ontwikkelen. Zo’n identiteit kan nooit neutraal zijn: politiek is polariserend, en dat consensus bereikt kan worden staat bij voorbaat zeker niet vast. Een agonistische opvatting van politiek keert zich tegen het idee dat conflicten en spanningen tussen tegengestelde belangen op een redelijke manier kunnen worden opgelost. Integendeel: elke politieke orde vestigt zich door bepaalde opvattingen, waarden en belangen te erkennen, en daarmee vallen andere noodzakelijk buiten de boot.

Wat Mouffes radicale democratie onderscheidt van andere politieke projecten, is dat het niet van een realiseerbaar einddoel uitgaat, maar juist van het besef dat sociale projecten altijd onvolmaakt en conflictueus zullen blijven. Een samenleving zonder spanning en conflict kan alleen ontstaan door repressie. Zo’n samenleving is er één zonder pluralisme, want pluralisme veronderstelt dat de sociale orde en haar machtsrelaties kunnen worden aangevochten. Aldus is een compleet harmonieuze democratie niet iets dat wij moeten willen: het kan niets anders zijn dan een totalitaire nachtmerrie.