Het dierenleed in de wereld is ontzaglijk groot en wordt veroorzaakt door onze voedselindustrie, onze consumptiepatronen en onze manier van leven. De aantallen gesneuvelde dieren zijn dermate hallucinerend dat we er soms alleen nog maar van kunnen wegkijken. We kunnen de dag niet goed voortzetten als we net een reportage over een schuur hebben gezien waar weer eens tienduizenden kippen of varkens zijn geruimd of verbrand. Dus kijken we weg, omdat we niet de hele tijd in een staat van opperste verontwaardiging of emotionele verbijstering kunnen zijn.
Soms blijft onze blik wel wat langer aan de berg van gestapelde dierenlijken hangen en lukt het ons niet langer weg te kijken. Het is alsof iets ons dwingt er nu wél aandacht voor op te brengen. We laten het bericht tot ons doordringen, proberen ons de aantallen voor te stellen, voelen verbijstering opkomen en even daarna moedeloosheid.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De dieren hebben ondertussen maar weinig aan deze reacties. Ze hebben niets aan ons wegkijken, maar ook niets aan onze verbijsterde blik boven krant of laptop. Hun leed gaat gewoon door. Wijzelf hebben er ook weinig aan. Bij elk wegkijken loopt ons morele geweten een deuk op; bij elke verbijsterde blik wordt onze wanhoop over de wereld groter. De manier waarop wij met dieren omgaan, slaat terug op onszelf. We weten waarschijnlijk wel dat er een diepe waarheid schuilt in de morele wet ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’ en dat het overtreden van die wet zijn sporen in ons achterlaat. Bovendien weten we dat als de dieren eenmaal beginnen uit te sterven, wij spoedig zullen volgen.
Bloeiend leven
Er staat ons dus iets te doen. Gelukkig is er nu de Nederlandse vertaling van Justice for Animals van de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum. Het boek biedt naast scherpzinnige analyses van dierenleed ook een nieuwe theorie over dierenrechten en enkele concrete voorstellen. ‘Dieren zitten wereldwijd in de problemen,’ constateert ze in het begin. Onze wereld wordt overheerst door mensen: op het land, in de zeeën en in de lucht. Die overheersing brengt dieren op grote schaal onrechtmatig letsel toe: van de barbaarse wreedheden van de bio-industrie tot de vernietiging van leefwerelden.
Elke diersoort moet in overeenstemming met zijn aard kunnen leven
De algemene stelling van het boek is eenvoudig samen te vatten: dieren hebben het recht om een bloeiend, natuurlijk leven te kunnen leiden. De dominante normatieve theorieën over dierenrechten zijn zelfs voor deze eenvoudige stelling volstrekt ontoereikend. Nussbaum brengt haar eigen theorie naar voren, de zogenoemde capabilities approach, die stelt dat ‘elk levend wezen het recht moet hebben om te bloeien in de levensvorm die kenmerkend is voor dat wezen’. Dit dierenrecht zou vervolgens moeten worden gewaarborgd door overheidsinstanties, die erop toezien dat elke diersoort in overeenstemming met zijn aard kan leven.
Ethisch ontwaken
Volgens Nussbaum moeten we vanuit ‘verwondering over de diversiteit van de natuur en de liefde voor haar vele onderscheidende vormen’ naar dieren leren kijken. We moeten zien hoe ze in hun aard zijn en hun de omgeving bieden waarbinnen ze kunnen floreren. Hiervoor is echter wel een ethisch ontwaken nodig. Of het nu gaat om de wreedheden van de fabrieksvleesindustrie, de massaproductie van de visserij of de gevolgen van de klimaatcrisis – de rechten van dieren worden dagelijks met voeten getreden.
Nussbaum onderzoekt het dierenrijk van dolfijnen tot kraaien en van olifanten tot octopussen, en toont ons de levens van dieren met evenveel ontzag als mededogen. Haar voorstel voor fundamentele dierenrechten is gericht op de noodzaak een wereld te creëren waarin mensen niet langer gebruikers, uitbuiters of moordenaars van dieren zijn.
Ze geeft diverse voorbeelden van dierenmisbruik, die voor sommige lezers misschien te gruwelijk zijn om te lezen. Die dienen er echter toe om ons wakker te schudden en ons te doen inzien dat we onze verhouding tot de dierenwereld radicaal moeten wijzigen. Nussbaums boek is een hartstochtelijke oproep tot actie. De wereld heeft naast een ethisch ontwaken ook wetgeving en een internationale bewustwordingsbeweging nodig. We hebben immers de collectieve plicht om het dierenleed onder ogen te zien en op te lossen.
Gerechtigheid voor dieren. Onze collectieve verantwoordelijkheid
Martha C. Nussbaum
vert. Huub Stegeman en Rogier van Kappel
Querido
432 blz.
€ 32,50
