Soms maken mensen een duidelijk onderscheid tussen vriendschap en liefde. Liefde lijkt dan telkens hoger te staan dan vriendschap. Je kunt veel vrienden hebben, maar slechts één echte liefdespartner, of één tegelijk, of in elk geval niet te veel. De liefdesverhouding zou alle andere affectieve banden overstijgen.
Ik twijfel. Zowel aan het onderscheid als aan de rangorde. De etymologie levert nooit bewijzen, maar kan wel een hint geven. Ons woord ‘vriend’ is etymologisch verwant met ‘vrijen’; het Griekse woord voor vriend, philos, hoort bij het werkwoord philein, zoals het Latijnse amicitia hoort bij amare. Beide betekenen ‘houden van’ of ‘beminnen’. Vrienden houden van elkaar.
Natuurlijk – er zijn verschillende manieren om te houden van. Het belangrijkste verschil is dit: als je van ‘dingen’ houdt (of dat nu postzegels zijn, boeken of zonnige stranden), dan wil je die dingen voor jezelf en wil je er liever meer van dan minder, en liever nog mooiere, nog betere. Maar als je van een mens houdt, wil je er niet meer; je wilt dat het je beminde goed gaat. De zonaanbidder wil het beminde voor zich, de minnaar wil het goede voor de beminde. Maar dit geldt – als het goed is – evenzeer voor de vriend als voor de minnaar.
Van mensen kun je weer op verschillende manieren houden. Degene van wie je houdt kan wel of niet ook van jou houden. In wat we doorgaans ‘liefde’ noemen, gaat dat nogal eens mis. Iedereen kent de ongelukkige liefde. Het is zelfs mogelijk dat je gek bent op iemand die niet eens weet van jouw liefde. Maar het is onmogelijk dat je iemands vriend bent zonder dat de ander daarvan weet. Vriendschap is per definitie wederkerig. Je kunt niet zeggen dat je bevriend bent met iemand die zich niet jouw vriend voelt.
Als liefde lukt, lijkt ze dus op vriendschap. Onderscheidt ze zich daar dan enkel van als ze mislukt? Waarom plaatsen we liefde toch boven vriendschap?
Het kan niet zijn vanwege het partnerschap en de hypotheek. Dan zouden we de juridische verplichting tot kwaliteitskenmerk van de liefde maken. Is het dan de seks? Misschien, maar ten eerste kan die ook los van liefde bestaan en kan liefde ook zonder seks. En bovendien: liefde is geven, seks is nodig hebben. Kan die behoeftigheid de verhouding die ‘liefde’ heet verheffen boven vriendschap? Is het daarom dat veel filosofen de rangorde omkeren?
