Toen mijn kinderen nog klein waren was De Gruffalo een van hun favoriete voorleesboekjes. Het gaat over een muisje dat met een verzonnen monster alle hongerige belagers in het bos van zich af weet te houden. Telkens als het muisje snode door een roofdier wordt uitgenodigd voor thee of lunch, reageert het koeltjes op rijm: ‘normaal zou ik zeggen: graag, maar ik eet bij de gruffalo vandaag.’
Tot hilariteit van luisterende kinderen natuurlijk die ook wel snappen dat die hele gruffalo een verzinsel is. Als halverwege het verhaal het verzonnen monster ineens daadwerkelijk opduikt uit de bosjes verzint het muisje gewoon weer een list. Hij jaagt het beest met ‘de vlijmscherpe klauwen en de knarsende kaken die alles kauwen’ angst aan door te laten zien dat alle roofdieren voor hem wegrennen. In werkelijkheid rennen ze natuurlijk weg voor de gruffalo die achter het muisje aan loopt, maar dat snapt die domme gruffalo weer niet.
Het bekroonde verhaal van de Engelse Julia Donaldson is de filosofie van Thomas Hobbes (1588-1679) in een notendop. Het is staatsmacht uitgelegd aan onze kinderen. Het muisje is het individu, het bos en de roofdieren de onbarmhartige wereld waar het gevaar altijd op de loer ligt. De machteloze enkeling krijgt zijn vrijheid, doordat we met z’n allen het geweldsmonopolie uit handen geven aan een staat, een gruffalo, of in het geval van Hobbes, het veelkoppige monster Leviathan.
We moeten het grote beest wel goed verzorgen. Want Leviathan en de gruffalo kunnen de vrijheid van het individu maken, maar ook breken natuurlijk. Autoriteit moet gedragen worden, anders gaat het zich misdragen.
Bij het monster dat we de Toeslagenaffaire zijn gaan noemen zien we dat dat zowel een gevaar oplevert voor de enkeling, als voor het gezag van de staat. Als we niet meer geloven in het monster dan is het er niet meer, maar genieten we ook haar bescherming niet meer.
Soms heet het monster Belastingdienst, soms de Natuur. Dat is waar ik aan denk als ik het interview met Eva Meijer lees over haar essay van de Maand van de Filosofie. ‘De onverschilligheid van de natuur is hard en verschrikkelijk’, zegt Meijer, ‘maar ook fijn en relativerend.’
Net als de gruffalo. We moeten het beest temmen, maar we moeten ons ook laten temmen door het beest. ‘Als we onszelf als baas van de wereld blijven zien, gaat die wereld eraan.’
Laten we dansen met de beer.
