Toen ik onlangs buiten de deur ging lunchen, keek ik verbaasd op toen de cappuccino’s werden gebracht. Was dat niet Matthijs, mijn klasgenoot van de basisschool? Sinds groep acht hadden we elkaar niet meer gezien. Ik kon me nog goed herinneren dat de juf ons een jaar lang naast elkaar had gezet, zodat de drukke Matthijs en de stille ik elkaars energieniveaus een beetje in evenwicht konden houden.
Omdat ‘Matthijs’ geen blijk van herkenning gaf, vroeg ik bij het afrekenen op de man af of hij het was. Hij was het. Maar mij kon hij zich niet herinneren. Ook niet nadat we samen andere klasgenoten memoreerden.
De ontmoeting zette mij aan het denken. Ik was uit Matthijs’ wereld verdwenen, opgegaan in het niets, tot ik weer opdook in het café waar hij aan het werk was. Als de hele klas mij zou zijn vergeten, en er ook geen klassenfoto’s zouden zijn overgebleven, was ik dan nog wel een klasgenoot? Bestaat een verleden nog wel, als alle sporen ervan zijn gewist?
‘Het verleden is nooit dood, het is zelfs geen verleden,’ zei herinneringsantropoloog Aleida Asmann in een interview met Filosofie Magazine. ‘Het is aanwezig in alles wat we doen.’ Maar hoe werkelijk is de middeleeuwse boer nog, die een onaanzienlijk leven leidde, waarvan niets werd gedocumenteerd? Of de jager-verzamelaar, die vele duizenden jaren geleden door de moerassen van het huidige Nederland trok?
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
‘Zijn is waargenomen worden,’ schreef de Ierse filosoof George Berkeley in de achttiende eeuw. Om de conclusie te vermijden dat als we even niet opletten de halve wereld verdwijnt, bedacht Berkeley dat alles blijvend waargenomen wordt door God. Zo zou God ook over het verleden van de middeleeuwse boer, de jager-verzamelaar en dat van mij kunnen waken.
Maar wat als er geen God is? Wat gebeurt er dan zodra iemand doodgaat, er daarmee een vat vol herinneringen sterft? Wordt met elke dood, het verleden een stukje minder werkelijk?
In zijn essay Over nut en nadeel van de geschiedenis voor het leven wijst Friedrich Nietzsche op het gevaar van terugkijken. Teveel geschiedenis maakt een mens passief: ongeluk uit het verleden remt het handelen in het heden, en ook het vastklampen aan het voorbijgaande geluk verwaarloost de nog ongewisse toekomst.
Is het dan alleen maar nostalgie als ik me niet gezien voel?
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
