James Reston schreef in The New York Times van 7 juli 1957:
Een inspecteur voor de gezondheidszorg berichtte deze week dat een muisje, dat vermoedelijk televisie had gekeken, een klein meisje en haar volwassen kat had aangevallen. Zowel de muis als de kat hebben het overleefd en het voorval wordt hier slechts vermeld als herinnering aan het feit dat onze wereld lijkt te veranderen.
Na drieduizend jaar van explosie, door middel van fragmentarische en mechanische technologieën, is de westerse wereld bezig te imploderen. Gedurende de eeuwen van mechanische technologie hadden wij ons lichaam extensies gegeven in de ruimte. Nu, na ruim een eeuw van elektrische technologie, hebben wij ons centrale zenuwstelsel zelf een extensie gegeven in de vorm van een wereldomvattende omarming die zowel ruimte als tijd, althans op onze planeet, ongedaan maakt. Snel naderen wij het laatste stadium van de menselijke extensies – de technologische simulatie van het bewustzijn, waarin het creatieve kenproces collectief en corporatief extensies vindt in de hele menselijke samenleving, zoals wij nu reeds onze zintuigen en zenuwen extensies hebben gegeven in de vorm van verscheidene media. Of de extensie van het bewustzijn, waarnaar door adverteerders voor hun producten zo lang is gezocht, ‘iets positiefs’ zal zijn, is een vraag die vele antwoorden toelaat.
Het is haast onmogelijk dergelijke vragen over de extensies van de mens te beantwoorden zonder ze alle tezamen te beschouwen. Elke extensie, van de huid of van de hand of van de voet, beïnvloedt het hele complex van psychische en sociale factoren.
Marshall McLuhan (1911-1980) is een Canadese filosoof en wetenschapper. Hij wordt gezien als de grondlegger van de moderne mediatheorie en muntte onder meer het idee van de global village. Bekende boeken van zijn hand zijn The medium is the massage (1967) en Understanding media (1964), dat in het Nederlands is verschenen als Media begrijpen.
Enkele van de voornaamste extensies worden, samen met enkele psychische en sociale gevolgen, hier bestudeerd. Hoe weinig aandacht in het verleden aan dergelijke zaken is besteed, blijkt uit de ontsteltenis van een van de redacteuren van dit boek. Hij schreef geschrokken: ‘75 procent van uw materiaal is nieuw. Wil een boek succes hebben, dan moet het zich niet voorbij de grens van 10 procent wagen.’ Het lijkt op dit moment de moeite waard zo’n risico te nemen, nu de inzet bijzonder hoog is en de noodzaak om de resultaten van de menselijke extensies te begrijpen met het uur dringender wordt.
In het nu aflopende mechanische tijdperk konden veel handelingen tamelijk zorgeloos worden ondernomen. Traagheid zorgde ervoor dat reacties een aanzienlijke tijd op zich lieten wachten. Vandaag vinden actie en reactie bijna tegelijkertijd plaats. Wij leven op dit ogenblik als het ware mythisch en integraal, maar blijven denken binnen de oude, gefragmenteerde ruimte- en tijdspatronen van het pre-elektrische tijdperk.
De chirurg is hopeloos als hij zich als mens betrokken voelt
De westerse mens verkreeg door de technologie van het schrift de macht om te handelen zonder te reageren. Dat het voordelen heeft om onszelf op deze wijze te fragmenteren is te zien aan de chirurg, die volkomen hulpeloos zou zijn als hij zich als mens bij zijn operatie betrokken zou voelen. Wij hebben ons de kunst eigen gemaakt de gevaarlijkste sociale operaties volledig onthecht uit te voeren. Maar onze onthechting was een houding van niet-betrokkenheid.
In het elektrische tijdperk, nu ons centrale zenuwstelsel technologisch zodanig is geëxtendeerd dat wij ons betrokken voelen bij de hele mensheid en de hele mensheid in ons opnemen, delen wij noodzakelijkerwijs diepgaand in de gevolgen van al onze handelingen. Het is niet langer mogelijk ons de gereserveerde en onthechte rol van de geletterde westerse mens aan te meten.
Het absurd toneel verbeeldt dit actuele dilemma van de westerse mens: de handelende mens die niet bij zijn handeling betrokken blijkt. Dat is de oorsprong en de aantrekkingskracht van de clowns van Samuel Beckett. Na drieduizend jaar van specialistische explosie en toenemend specialisme en vervreemding in de technologische extensie van ons lichaam, wordt onze wereld samengeperst door een dramatische omkering van dit proces. Door elektriciteit ingekrompen is onze aardbol niet meer dan een dorp. De elektrische snelheid waarmee alle sociale en politieke functies in een plotselinge implosie worden samengebracht, heeft het menselijk verantwoordelijkheidsbesef in sterke mate verhoogd. Het is deze implosieve factor die verandering brengt in de positie van de zwarte mens, de tiener en enkele andere groepen. Zij kunnen niet langer bedwongen worden, in de politieke betekenis van een groep die wordt beknot in haar omgang met andere groepen. Zij zijn nu betrokken bij ons leven, zoals wij bij het hunne, dankzij de elektrische media.
Dit is het tijdperk van de angst voortkomend uit de elektrische implosie die dwingt tot engagement en participatie, zonder zich iets van enig ‘gezichtspunt’ aan te trekken. De partiële en specialistische aard van het gezichtspunt speelt, hoe nobel het ook is, niet de minste rol in het elektrische tijdperk. Op het vlak van informatie vond dezelfde omkering plaats: het inclusieve beeld kwam in de plaats van het kale gezichtspunt. Als de negentiende eeuw de eeuw van de stoel van de redacteur was, dan is onze eeuw die van de divan van de psychiater. Als extensie van de mens is de stoel een specialistische verabsolutering van het zitvlak, een soort ablativus absolutus van het achterste, terwijl de divan een extensie is van het integrale wezen. De psychiater gebruikt de divan omdat deze de verleiding verdrijft om persoonlijke gezichtspunten naar voren te brengen en de behoefte om gebeurtenissen te rationaliseren overbodig maakt.
De hang van onze tijd naar heelheid, empathie en diepgaand bewustzijn is een natuurlijk gevolg van elektrische technologie. Het tijdperk van mechanische ambachtelijkheid dat aan het onze voorafging, vond dat de krachtige verdediging van persoonlijke standpunten de natuurlijke uitdrukkingswijze was. Elke cultuur en elk tijdperk is geneigd zijn favoriete waarnemings- en kennismodel aan alles en iedereen op te leggen. Kenmerkend voor deze tijd is zijn afkeer van opgelegde patronen. Opeens wensen wij dat de dingen en de mensen hun wezen volledig openbaren. Aan deze nieuwe houding ligt een diep geloof ten grondslag: het geloof in een uiteindelijke harmonie van alle levende wezens. In dat geloof is dit boek geschreven.
Het onderzoekt de contouren van ons eigen geëxtendeerde bestaan in onze technologieën, door het principe van de begrijpelijkheid in elk ervan te zoeken. In het volle vertrouwen dat het mogelijk is een begrip van deze vormen te krijgen dat ze ordentelijk en dienstbaar maakt, heb ik ze opnieuw bekeken, zonder veel te accepteren van de conventionele wijsheden die over ze bestonden. Je kunt over media hetzelfde zeggen als Robert Theobald gezegd heeft over economische depressies: ‘Er is één extra factor die ons heeft geholpen depressies te bedwingen, en dat is een beter begrip van hun ontstaan.’ Onderzoek naar de oorsprong en de ontwikkeling van de afzonderlijke extensies van de mens moet worden voorafgegaan door een blik op enige algemene kanten van de media, of extensies van de mens, te beginnen met de nooit verklaarde gevoelloosheid die iedere extensie teweegbrengt in het individu en de samenleving.
Dit is een bewerkt fragment uit Media begrijpen van Marshall Mcluhan (Ten Have, 2025).
Media begrijpen. De extensies van de mens
Marshall McLuhan
Ten Have
432 blz.
€ 24,99
