Met onze sneakers tonen we onze individualiteit allemaal op dezelfde manier

Vroeger werd de sneaker alleen gedragen op het sportveld en in subculturen zoals de hiphopscene, maar tegenwoordig zie je dit schoeisel zelfs bij een bezoek aan de opera. ‘Volgens klassieke sociologische theorieën verloopt mode top-down: de lagere klasse imiteert de hogere,’ vertelt Rudi Laermans, hoogleraar sociologie aan de KU Leuven. ‘Maar bij sneakers – en daarvoor al bij jeans – zien we een omgekeerde ontwikkeling: werkmanskledij dringt door tot hogere klassen en wordt zelfs acceptabel in formele settingen. Socioloog Cas Wouters dacht dat deze “informalisering” voortkomt uit de groeiende weerzin tegen autoriteit in de jaren zestig. Daarnaast kunnen mensen uit lagere klassen de laatste decennia door de toegenomen sociale mobiliteit makkelijker hogerop komen, en nemen ze hun kledingsmaak mee. En dan is er nog de invloed van de “creatieve economie” zoals de reclame- en IT-sector, die van oudsher al vrij informeel waren.’

Maar de sneaker leent zich ook uitstekend voor een ander ideaal dat sinds de jaren zestig opkwam, zegt Laermans. ‘De sneaker is een bij uitstek individualiseerbaar schoeisel. Door de keuze voor bepaalde stijlen, kleuren of merken laten je sneakers zien wie jij bent.’ Volgens Laermans stuiten we hier op de paradox van massa-zelfexpressie: we willen allemaal uniek zijn, maar tonen dat op dezelfde manier als iedereen, namelijk via een massaproduct. ‘De filosoof Georg Simmel benadrukte al dat individualiteit alleen bestaat in combinatie met sociabiliteit: hoe je je als individu uit, staat altijd in verhouding tot andere mensen tegen wie je je wil afzetten of bij wie je wil horen. Zonder de blik van anderen kunnen we niet authentiek zijn.’

Tekst loopt door onder afbeelding

‘De populariteit van de sneaker hangt misschien wel samen met de doorbraak van het neoliberalisme. De sneaker belichaamt snelheid, flexibiliteit en wendbaarheid – belangrijke waarden op de neoliberale arbeidsmarkt. De sneaker staat zo symbool voor een bredere maatschappelijke verandering.’

‘De sneaker werd populair in de jaren tachtig door de samenwerking van Nike met basketballer Michael Jordan. Daarna werden sneakers vooral gedragen binnen de hiphopsubcultuur. Maar wanneer iets een massafenomeen wordt, verdwijnt de culturele geschiedenis naar de achtergrond. De meeste mensen die nu sneakers dragen weten niets van basketbal of hiphop.’

‘Wanneer een kledingstuk vanuit lagere sociale klassen populair wordt, nemen dure merken het al snel over. Zo krijg je ook bij een gedemocratiseerd goed een tweedeling tussen het massaproduct en high fashion. Die tweedeling zie je in de prijzen, maar ook in de symbolische waarde: met een couture sneaker onderscheid je je van de massa.’

‘De sneaker is nog altijd taboe binnen de sfeer van economische en politieke beslissingen. Daar blijven mannen zich in een pak en nette schoenen steken om zich te onderscheiden als serieus en belangrijk.’