‘Klinkhamer fascineerde me omdat hij als schrijver blijk geeft van zelfreflectie. Hij is meer dan alleen dader, omdat hij over zichzelf en zijn daden nadenkt. Aan de andere kant maakt zijn duister imago het moeilijk om hem als “gewoon mens” te zien. Door hem op te zoeken en zijn teksten te lezen, heb ik ingezien dat het kwaad geen metafysische kracht is die onafhankelijk van de mens bestaat. Het kwaad is altijd het resultaat van menselijk handelen. Hannah Arendt schreef naar aanleiding van het proces Eichmann in 1961 over de “banaliteit van het kwaad”. Zij verwachtte in Eichmann de duivel zelf te ontmoeten, maar de man die terechtstond bleek een ruggengraatloze ambtenaar. Ook nu nog wordt het kwaad gemythologiseerd, misschien omdat de misdadiger niet als subject naar voren treedt maar een object blijft waarop we onze eigen angsten projecteren. De kennismaking met Klinkhamer was dus geen aanleiding om te “romantiseren”, het bleek juist een ontnuchterende les. Ik moest concluderen dat de werkelijkheid niet zo makkelijk valt op te delen in goed en kwaad. Het kwaad is een mogelijkheid, voor iedereen die over een vrije wil beschikt.’
Je noemt in je boek de ‘criminele esthetica’, die uitgaat van de verwantschap tussen kunstenaar en misdadiger.
‘Rond 1800 ontstaat het idee van de kunstenaar als genie. Zo’n genie stelt zijn eigen regels, zoals de misdadiger zijn eigen wetten creëert. De Franse Baron Gilles de Rais, die begin vijftiende eeuw meer dan 140 kinderen vermoord zou hebben, werd door sommige negentiende-eeuwse, zwart-romantische kunstenaars verheerlijkt als radicaal voorbeeld van een crimineel genie. Als “gedoemde” kunstenaars, door de burgerlijke maatschappij verstoten, konden zij zich met de misdadiger identificeren. Het imago van de kunstenaar als misdadiger paste in ieder geval bij het dan opkomende idee dat de kunst zelfstandig is en zich niets hoeft aan te trekken van de moraal.’
Jean-Paul Sartre bejubelt in zijn boek De heilige Genet (1952) de schrijvende misdadiger Jean Genet.
‘Genet was een dief. Volgens Sartre was zijn ultieme misdaad echter het feit dat hij romans schreef waarin hij de misdaad verheerlijkte. Die boeken, zegt Sartre, besmetten de nette mensen met hun misdadigheid en verstoren daarmee de maatschappelijke orde. De misdadiger als onbegrepen rebel, dat is natuurlijk ook een romantische illusie. Een echte misdadiger handelt alleen als het zijn eigenbelang dient.’
Ondanks Klinkhamers veroordeling en een onderzoek door het Pieter Baan Centrum, blijft aan de figuur van Klinkhamer in jouw boek een dubbelzinnigheid kleven.
‘Klinkhamer geeft de indruk van koelbloedigheid en morele dubbelzinnigheid door het schrijven van Woensdag gehaktdag. Heeft hij spijt en wil hij misschien gepakt worden, of is het louter spel en provocatie? Was hij vrij in het plegen van zijn daad of “enigszins verminderd toerekeningsvatbaar”, zoals het Pieter Baan Centrum stelt? Klinkhamer is een fantoom dat uiteindelijk toch weer weet te ontsnappen.’
Klinkhamer. Een leven tussen woord en moord, door Martijn Meijer, uitg. De Prom, Amsterdam 2004, 256 blz., € 17,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
