Iedereen een diva

Sociale media brengen nieuwe woorden met zich mee. Die woorden zijn niet alleen bedoeld om kort en bondig te omschrijven wat we op internet doen. Het zijn ook de wegwijzers in een nieuwe manier van denken (en leven).

Dat hebben we van Michel Foucault geleerd: er moet eerst iets op een dieper niveau veranderen voor je op een nieuwe manier kunt praten (en handelen). In Geboorte van de kliniek vat hij dat idee zo samen: ‘Wat in de dingen die de mensen zeggen telt, is niet zozeer wat ze achter of los van die woorden gedacht mogen hebben, maar wat deze woorden van meet af aan systematiseert, wat ze voor de rest van de tijd steeds weer aan nieuwe vertogen en mogelijke transformaties blootstelt.’

Sociale media komen en gaan, er duiken steeds weer nieuwe woorden op, maar wat is de systematiek achter die woorden? Wat geeft vorm aan het jargon van sociale media?

Er valt een grondtoon te beluisteren in die nieuwe woorden van de sociale media en dat is de onthechting. Een echte vriend is meer waard dan een Facebook-vriend. Een briefje op de keukentafel is persoonlijk, terwijl een tweet is bedoeld voor iedereen die toevallig online is. Iets ‘leuk vinden’ is verwaterd tot een duimpje omhoog. Iemand achternalopen kan intimiderend zijn, maar iemand volgen op internet kan weinig kwaad.

Je kunt zeggen: deze verdunning van termen als vriendschap en ‘leuk vinden’ is een kwestie van zelfbescherming. We willen ons liever niet laten kwetsen als iemand ons ontvriendt en we willen geen last van ons geweten krijgen als wijzelf eens iemand blokkeren.

Maar helemaal normaal is dit gedrag eigenlijk niet. Waar kennen we het van? Hoe noemen we mensen die zich onthecht gedragen en slordig omgaan met vriendschappen? En hoe noemen we zulke mensen als ze bovendien naar complimenten vissen en allerlei kinder- en vakantiefoto’s van zichzelf met de wereld delen in de rotsvaste verwachting dat ze waardering zullen oogsten? Zulke mensen zouden we in het echte leven diva’s noemen.

Dat is een fundamentele verandering: op sociale media gedragen mensen zich alsof ze beroemd zijn. In het gewone leven is er meestal maar één diva die zich onmogelijk mag gedragen tegen een decor van normale omstanders. Op internet niet, daar zijn hele kuddes diva’s. De gewoonste mensen gedragen zich ernaar. Ze zijn elkaars diva’s, zoals slechte schrijvers elkaars boeken de lucht in prijzen.

Dat mensen zich als diva’s gaan gedragen – of als slechte imitaties daarvan – komt misschien doordat ze verdwaald zijn in kanalen die vroeger alleen beroemdheden ter beschikking stonden. We kunnen nu allemaal onze foto’s aan de wereld tonen, terwijl je vroeger in tijdschriften en kranten alleen foto’s van belangrijke mensen zag. Als een gewone burger eens in de krant stond, knipte hij het uit en lijstte het in. Dankzij sociale media kan nu iedereen met een nieuwe jurk op de foto gaan, daar hoef je geen model voor te zijn. Iedereen kan zijn grappen met de wereld delen, daar hoef je geen komiek meer voor te zijn.

Die gedragsverandering is wellicht onontkoombaar. Sociale media dwingen ons om – net als beroemdheden – rekening te houden met de tanden van de massa, want die kunnen iedereen verscheuren. Er zijn huiveringwekkende verhalen van berichtjes op sociale media die een eigen leven gingen leiden. In Engeland twitterde iemand een grapje over een bom toen hij naar het vliegveld ging, en prompt kreeg hij beveiliging op zijn nek. Iemand anders stuurde een grapje over aids en zwarten de wereld in vlak voor haar vlucht naar Zuid-Afrika, en bij haar landing werd ze opgewacht door een woedende menigte. Er zijn natuurlijk ook mensen die hopen dat ze eindelijk eens verontwaardiging wekken en juist daarom allerlei grove taal bezigen.

Omgekeerd zijn er ook mensen die gewoon een filmpje van zichzelf op YouTube zetten en wereldberoemd worden. Een meisje zingt met hart en ziel een cover en krijgt een platencontract. Een kat kijkt chagrijnig en verdient tonnen voor zijn baasje. Het lijkt geluk, als het winnen van een loterij.

De grens tussen beroemd en anoniem vervaagt. Het idee dat iedereen beroemd kan worden leidt tot de gedachte dat iedereen het al een beetje is. Je weet maar nooit wat er kan gebeuren. En dat gaat niet alleen om een doorbraak naar een miljoenenpubliek. Beroemdheden moeten altijd rekening houden met paparazzi; ik ben weliswaar niet beroemd, maar ik heb wel een paar honderd Facebook-vrienden. Als ik naar een feestje of festival ga beland ik bijna altijd ook ergens op internet: wie zal het zien? En als ik erover twitter, wie leest dat dan?

Tegelijkertijd kun je daar niet te lang bij stil blijven staan. Je kunt moeilijk van alle feestjes wegblijven. De onthechting die we beluisteren in de woorden als tweet, vriend en leuk kan daardoor ook doordringen in de non-virtuele wereld. Sta je na een lange nacht op internet? Je haalt je schouders op en gaat door met je leven. Hooguit kijk je even hoeveel mensen de feestfoto’s leuk vinden. Als de foto’s gênant zijn, vraag je je vrienden om ze weg te halen en hopelijk doen ze dat dan.

Deze nonchalance raakt ook de dingen die we werkelijk belangrijk vinden. We kunnen op sociale media de longen uit ons lijf schreeuwen, we kunnen aandacht vragen voor brandende kwesties of geweldige boeken, we kunnen grote kunstenaars op onze ‘tijdlijn’ zetten, we kunnen iedereen oproepen om alles uit het leven te halen of de wereld te verbeteren met een handtekening, we kunnen voordoen hoe je moet leven door ons ontbijt op Instagram te zetten. Maar wie luistert ernaar?

Diva’s zeggen wat je moet doen, andere diva’s luisteren niet en zo doven ze elkaar als golven. Ze kunnen uiteindelijk maar één ding doen: langs elkaar heen praten. Als patiënten in een kliniek.