Ellen Deckwitz: ‘Gedichten geven antwoord op vragen waarvan je niet eens wist dat je ze had’

We vergeten het weleens, maar we hebben een beperkte waarnemingsmachine. Dat wil niet zeggen dat we ons daarbij moeten neerleggen en maar niet verder moeten kijken. Poëzie kan helpen bij het waarnemen. Soms cirkelt een gedicht om iets heen waar je nog geen woord voor had, of het maakt iets zichtbaar waar je blind voor was. Gedichten geven soms antwoord op vragen waarvan je niet eens wist dat je ze had. Poëzie kan mensen op ideeën brengen.

Soms lees je een gedicht verkeerd, maar dan vertelt het iets over jezelf. Om met schrijver Anaïs Nin te spreken: we zien de dingen niet zoals ze zijn, maar zoals we zelf zijn. Een gedicht kan een spiegel zijn. Gedichten zijn kleine stukjes Socrates – een soort vroedvrouwen die hun ­handschoentjes aantrekken en zeggen: nou, daar gaan we, kijken wat er in je zit.’

‘Er is een mooi gedicht van Rainer Maria Rilke, ‘Archaïsche torso van Apollo’. Het gaat over iemand die kijkt naar zo’n oude, marmeren torso. Hij is onder de indruk van de schoonheid van het beeld en van hoe de kunstenaar uiting heeft gegeven aan iets hogers, iets mooiers, iets beters dan onze beperkte vormen van alledag. Het gedicht eindigt met dat hij denkt: ik moet nu maar mijn leven gaan veranderen.

Dat heb ik soms ook. Door de sleur van alledag sta ik niet altijd stil bij vragen als: wat zijn mijn dromen, wat zijn mijn ­wensen? Ik begin dan verdoofd te leven. Poëzie kan me uit die verdoving halen.’

‘Het is een veelgehoord vooroordeel dat poëzie hoop geeft. Ik denk dat de hoop niet zozeer zit in wat het gedicht zegt, maar in het feit dat het teksten zijn waar je niet meteen iets van hoeft te vinden.

Als je tegen de stroom inzwemt, als je iets zegt wat mensen onwelgevallig is, moet je tegenwoordig sterk in je schoenen staan om je mond te blijven opentrekken. In poëzie bestaat daar nog de vrijheid voor. Dat geeft mij hoop.’

‘We zijn talige wezens. Taal is de manier waarop we met elkaar in contact zijn, ­waarop we onze liefde openbaren. Tegelijk­ertijd is taal gevaarlijk: leugens, valse beloften, doemdenken. Soms kan iemand iets tegen je zeggen, en denk je: zo heb ik er nooit naar gekeken. Door taal kunnen we ons een toekomst voorstellen die beter is dan de ellende van nu. Taal is een antidepressivum.’