Wie een hond of poes heeft, weet dat huisdieren ons graag hun favoriete speeltje of een goedbedoelde dode muis brengen. Je zou denken dat alleen gedomesticeerde dieren cadeautjes geven, maar recent onderzoek laat zien dat ook wilde orka’s mensen soms trakteren op een prooi of zeewier. Volgens filosoof Mees van Hulzen moeten we dat eigenlijk niet verrassend vinden. ‘We denken dat geven iets menselijks is, omdat we het in ons kapitalistische wereldbeeld afzetten tegen ruilhandel. In ons woordenboek is geven eenzijdig en altruïstisch: voor een echt geschenk verwacht je niets terug. Maar lang werd geven voornamelijk begrepen als een wederkerige praktijk, zoals je nu nog terugziet in rituele vormen van geven – denk aan verjaardagscadeaus. Culturen waarin wederkerig geven een grotere rol speelt, interpreteren “geven” breder, als iets dat ook dieren of de natuur doen. De Azteken beschouwden de zon als de gever van leven en brachten regelmatig offers om deze te bedanken.’
Wat is het feit?
Towers, J. R., I.N. Visser & V. Prigollini. (2025). ‘Testing the waters: Attempts by wild killer whales (Orcinus orca) to provision people (Homo sapiens).‘ Journal of Comparative Psychology, online voorpublicatie.
Maar wederkerig geven heeft plaatsgemaakt voor marktwerking, waarbinnen handelen op basis van eigenbelang en vaste regels normaal is, zegt Van Hulzen. ‘Veel interacties worden bepaald door bureaucratie: contracten, wetten en afspraken ontnemen ons de ruimte om te geven. Dat heeft voordelen – rechten hebben en weten waarop je kunt rekenen is fijn – maar spontaniteit en flexibiliteit gaan erdoor verloren.’ Volgens Van Hulzen legt dat de kiem voor veel hedendaagse problemen. ‘Vaste regels voor giften maken het moeilijker om een gunst te krijgen. Dat zorgt ervoor dat mensen eenzaam worden en zich vervreemd voelen.’
Wie stelt kritische vragen?
Mees van Hulzen (1987) is gepromoveerd in de sociale filosofie op het thema solidariteit. Hij doceerde aan verschillende universiteiten, waaronder in Leipzig en Amsterdam.
Hoewel egoïstisch handelen algemeen geaccepteerd is, compenseren we er regelmatig voor met altruïstische giften aan goede doelen. Van Hulzen: ‘Dat laat onvrede zien over onze normale marktgedreven manier van denken. We hebben heimwee naar de giftcultuur. Daarom vinden we het feit dat orka’s ons cadeautjes blijken te geven een cadeautje op zichzelf: ons contact met de wereld waarvan we vervreemd zijn geraakt is weer even terug.’
Even tussendoor …
Meer lezen over filosofie en dieren? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
