Home Shortread Waarom herinner ik me niet wat ik heb onthouden?
Shortread

Waarom herinner ik me niet wat ik heb onthouden?

Door Robin Atia op 29 januari 2025

madeleine madeleines thee theekopjes theekan onthouden
beeld Juliane Amimer/Unsplash
Robin Atia wordt overvallen door het verleden. Hoe kan het, vraagt ze zich in deze shortread af, dat ze is vergeten wat ze heeft onthouden?

Dit artikel krijg je van ons cadeau

Wil je onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? Je bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en je hebt direct toegang.

De hoofdpersoon in Prousts romancyclus Op zoek naar de verloren tijd herroept bij het eten van een in de thee gedoopte madeleine plots een vergeten jeugdherinnering. Ik ondervond laatst hetzelfde effect – zij het op minder elegante wijze – toen ik van de trap viel en op mijn stuitje belandde. Jarenlang was ik door het leven gegaan zonder enige aandacht te wijden aan dit evolutionaire restant van wat ooit een staart was, maar nu werd ik in één klap overvallen door vergeten feitjes, waarschuwingen en vorige valpartijen. Waar hadden die herinneringen zich al die tijd verstopt? En hoe kan ik iets hebben onthouden wat ik al was vergeten?

Volgens de Franse filosoof Henri Bergson (1859-1941), die in 1896 een boek wijdde aan het geheugen (Matière et mémoire), zijn herinneringen geen vastomlijnde dingetjes die zich ergens in onze hersenpan ophouden; het geheugen is een proces. Hij vergelijkt het met een rollende sneeuwbal. Elk verstreken moment maakt het totale geheugen groter en verandert de vorm van dat geheel. Daarbij gaat niets ooit verloren. Elk moment, hoe onbenullig ook, wordt opgenomen en bewaard. Maar als ik mijn hele leven heb onthouden, waarom kan ik er dan niet bij? Waarom zijn mijn eerste levensjaren buiten mijn bereik, en blijven de namen van vage kennissen of de antwoorden op kruiswoordpuzzels zo vaak op het puntje van mijn tong liggen?

Het pure geheugen, die sneeuwbal van alles wat we ooit hebben meegemaakt, is een behoorlijk samengeperst geheel, meent Bergson. Alleen wat belangrijk is voor het heden toont zich aan de oppervlakte. De rest houdt zich ongezien op in ons onbewuste, tot het vanzelf bovendrijft op het moment dat we het kunnen gebruiken. Maar onze ervaringen uiten zich ook buiten de plaatjes en woorden die we ons actief voor de geest halen. Ze schijnen door in onze persoonlijkheid, bewegingen en gewoontes.

Is de manier waarop ik loop of val dan ook een herinnering? En is iets wel een herinnering te noemen als ik het niet met een vast punt in het verleden kan verbinden? Vaak lukt iets wat me gewoonlijk gedachteloos afgaat niet meer zodra ik erover nadenk. Kan mijn lichaam alleen onthouden zolang mijn geest vergeet?

Even tussendoor… Meer lezen over Bergson en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Vergetelheid vergt onze actieve inspanning, zegt de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900). Het is een broodnodige kunst, dat vergeten, want we kunnen niet verder met ons leven wanneer we constant in de grip blijven van wat is geweest. Maar kan ik ook actief vergeten wat ik onbewust onthouden heb? En hoe kan ik me ooit ontworstelen aan het verleden als ik er steeds in terugval?

In de online rubriek â€˜shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.