Het woord ‘grensoverschrijdend’ duikt sinds een paar jaar telkens in het nieuws op. Het is inmiddels een emotioneel geladen, negatief begrip. Of althans het tweede deel van het woord, het eerste (‘grens’) is juist positief. Dat was wel eens anders.
‘Geen grens verleidt ons meer tot smokkelen,’ schreef de Weense satiricus Karl Kraus bijvoorbeeld, ‘dan de leeftijdsgrens’. En iedereen snapt meteen dat het hier niet alleen om bedrog van zestienjarigen gaat die alcohol willen kopen, maar ook om het verbergen van de grijze haren en rimpels van de ouderdom. Het verschijnsel grens is voor wie te jong of te oud wordt bevonden iets negatiefs. En dan doe je er alles aan om over die grens heen te gaan.
Net zoals kunst sinds de romantiek grensoverschrijdend diende te zijn. Want kunstenaars moesten lak hebben aan grenzen van smaak en moraal (negatief) om de zelfgenoegzame bourgeoisie te tarten en zo iets werkelijk nieuws te kunnen maken. Het verst gingen de futuristen de grens over. Zij wilden het hele archief van fatsoen en schoonheid opblazen door alle bibliotheken en musea plat te branden. Weg met al die grenzen waar het verleden ons mee opzadelt! Totale vrijheid!
Grensoverschrijdingen zijn in zo’n context een uitgesproken goede zaak. Lang was relevante kunst per definitie vernieuwende kunst en zulk avant-gardisme betekende dat je telkens de grens over ging van wat nog acceptabel was, ethisch of esthetisch en soms allebei. Grenzen werden weggevaagd, in naam van de vooruitgang. Leve de belofte van het nieuwe!
De jaren zestig deden daar nog een schepje bovenop. Drugs reikten over de grenzen van het bewustzijn, provo’s ridiculiseerden de normen van het burgermansfatsoen en allerlei vormen van formeel gedrag en kleding losten op in naar patchoeli en wiet ruikende vrijheid, in de grenzeloze mogelijkheden van het bohemienleven, dat tenslotte tot diep in de vinexwijken van Randstad en provincie doordrong.
Even tussendoor… Meer lezen over filosofie en taal? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Maar hoe lang kun je grenzen ondermijnen en negeren? In elk geval maakten vrouwen duidelijk dat het overschrijden van grenzen niet voor iedereen een groot genoegen was. Want juist grenzen konden paal en perk stellen aan het misbruiken van macht. Toen in 2017 de storm van MeToo opstak werd de grens iets positiefs en het overschrijden ervan verwerpelijk. Plotseling had de geschiedenis als een goochelaar het woord binnenstebuiten gekeerd.
