Kunnen onze kinderen onsterfelijk worden? Filosoof Adam Buben vertelt waarom we de dood nooit te slim af kunnen zijn, zelfs niet met de meest fantastische technologie.
‘Je moet je leven zien als een rivier, iets dat gewoon voortvloeit, niet als iets waar jij controle over hebt. Maar als ik de kans kreeg om die rivier voor altijd te laten doorstromen, zou ik het doen’, zegt filosoof Adam Buben, die onderzoek doet naar onsterfelijkheid.
Tegenwoordig lijkt onsterfelijkheid steeds realistischer te worden. Neurobioloog Miguel Nicolelis heeft bijvoorbeeld ontdekt hoe herinneringen en vaardigheden van het ene stel rattenhersenen naar het andere kunnen worden overgezet. De film Advantageous waarschuwt voor het gevaar van deze ontwikkelingen. Deze juryfavoriet van het Sundance Film Festival gaat over een alleenstaande moeder en dochter in een futuristisch New York vol werkloosheid, prestatiedruk en sociale afstandelijkheid. De moeder, Gwen, heeft geld nodig voor het onderwijs aan haar dochters. Om dit bij elkaar te krijgen biedt ze zich aan als proefkonijn. Haar hersenneuronen zullen verplaatst worden naar een nieuw lichaam. Het bedrijf dat dit revolutionaire product test, wil rijke mensen de kans geven om onsterfelijk te worden door hun herinneringen en vaardigheden over te zetten in een eeuwig jong lichaam.
Trailer van Advantageous
Filosoof Adam Buben is geïntrigeerd door de film. ‘Moeder Gwen krijgt een contract waarin staat dat haar eigen lichaam vernietigd wordt nadat haar neuronen naar het jonge lichaam zijn gekopieerd. Het grappige is dat daar expliciet in staat dat het bedrijf er geen uitspraak over wil doen of hier sprake is van “doodgaan”’, zegt Buben glimlachend. ‘En dat is precies wat wij filosofen boeiend vinden. Wie is die persoon met alle herinneringen en vaardigheden van Gwen, maar met een ander lichaam? Is dat nog steeds Gwen, of is Gwen dood? Stel dat jouw hersenneuronen in een ander lichaam worden geplaatst, ben jij dan nog steeds jezelf?’
Het zou niet erg vertrouwd voelen.
‘Het lijkt er dus op dat je hier niet van onsterfelijkheid kunt spreken, omdat er iets in het zelf is veranderd.’
Zelfs als iemands unieke vaardigheden en herinneringen overgezet worden naar een nieuw lichaam, wil dat volgens Buben nog niet zeggen dat de hele persoonlijke identiteit verplaatst wordt. ‘Het probleem is niet alleen de persoonlijke identiteit’, zegt Buben. ‘Stel dat de film anders in elkaar zat. Stel dat Gwens hersenen gekopieerd werden naar het jonge lichaam, maar dat de “eerste” Gwen nog wel zou blijven bestaan. Dan is er zowel een Gwen in een jong lichaam die proefkonijn is voor het bedrijf, als een oude Gwen, die voor haar dochter kan zorgen. Eind goed, al goed. De filosofische vraag blijft dan: hoe noemen we die nieuwe Gwen? En als de oude Gwen uiteindelijk oud wordt en doodgaat, is Gwen dan onsterfelijk door de nieuwe Gwen die wel nog leeft? Gwen staat sowieso voor een lastige keuze. Want ze is relatief jong en gezond, dus ze heeft nog een half leven voor zich. Ze moet de persoon die ze is opgeven, zonder zeker te weten of ze zich in haar nieuwe lichaam nog steeds zichzelf zal voelen, en of ze zich “als zichzelf” zal gedragen tegenover haar dochter. Zou jij dat allemaal riskeren voor een maatschappelijk beter gewaardeerd lichaam?’
Waarschijnlijk niet.
‘En stel dat je 90 bent, op je sterfbed ligt en de optie krijgt om je herinneringen en vaardigheden naar een jonger lichaam over te zetten. Zou je dat dan doen?’
Waarschijnlijk wel.
‘Onze situatie heeft dus enorm veel invloed op hoe positief we tegenover deze zogenaamde “onsterfelijkheid” staan. In Gwens geval moet ze haar leven opgeven om onsterfelijk te worden, maar dat is niet altijd zo.’
Buiten regent het, en het Haagse stationsplein is leeg. Om het plein heen zijn glazen torens gebouwd, waartussen trams op een metalen spoor efficiënt boven de stad rijden. Het doet denken aan het mistroostige New York uit Advantageous. Maar Adam Buben kijkt opgewekt. ‘In de film wordt herhaaldelijk Chopins Raindrop Prelude afgespeeld. Het is een melancholische melodie, die steeds zwaarder wordt en ineens helemaal in elkaar lijkt te storten. Maar daarna zijn er toch wat lichte tonen. Dat vind ik echt heel mooi.’
De jonge filosoof praat luchtig verder. ‘Er is iemand die een paar jaar geleden een website heeft gemaakt met een persoonlijke database. Toen de site af was pleegde hij zelfmoord en zei hij dat de site er nu voor zorgde dat hij onsterfelijk was. Dan denk ik bij mezelf: waarom hou je niet je leven én de site? Het is niet altijd dit of dat. Onsterfelijkheid, daar hoef je toch niet voor te sterven?’
