Home Scheiding politiek en moraal
Twintig beste ideeën

Scheiding politiek en moraal

Door Sebastien Valkenberg op 10 juli 2012

Scheiding politiek en moraal
07-2012 Filosofie magazine Lees het magazine


Scheiding politiek en moraal
Niccolò Machiavelli (1469-1527)
De grote waarde van Machiavelli is dat hij zich niet richt op de wenselijkheid van mooie vergezichten, maar op de haalbaarheid ervan.

Wat is het?
Machiavelli waarschuwt voor moralisme in de politiek. Het is heilloos als ons geweten het beleid bepaalt en soms zelfs schadelijk.

Wat doet het?
Waarschuwt voor een ‘politiek van de goede bedoelingen’, zoals humanitaire interventies. Door morele verblinding denken we niet aan de haalbaarheid.
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Geen politicus wil bekend staan als machiavellistisch. Dit wordt geassocieerd met harteloos cynisme en machtsspelletjes. Toch is de tegenovergestelde houding van nobel idealisme minder goed dan we doorgaans veronderstellen: goede bedoelingen leiden vaak tot minder goede resultaten. Wie zich laat leiden door een verheven moraal, vergeet vaak om goed te kijken naar de complexe werkelijkheid. Een remedie hiertegen biedt de Florentijnse denker Niccolò Machiavelli, die pleit voor de ontkoppeling van politiek en moraal.

Zijn filosofie
Voor Machiavelli gaat politiek primair over het vergaren, bestendigen en vergroten van macht. In De heerser (1532) biedt hij machthebbers een brede waaier met technieken waarmee ze dit kunnen bewerkstelligen. Deze nuchtere benadering staat op gespannen voet met de visie dat politiek een instrument is om grote idealen te verwezenlijken. Machiavelli is voor een amorele benadering van het metier: de beoordeling van het beleid hangt niet af van de motieven die er achter schuil gaan. Veel belangrijker is de vraag of het effectief is.

Historische achtergrond
Als secretaris van de Tweede Kanselarij van de Florentijnse Republiek maakte Machiavelli van nabij mee hoe het spel van de macht werkte. Zijn conclusie: heiligen die zich lieten leiden door christelijke normen hadden in de politiek niets te zoeken. Met deze insteek was het wachten op de kritiek dat Machiavelli immoreel gedrag zou aanmoedigen. In werkelijkheid was hij een pleitbezorger van Realpoltik.

Het probleem
Moralisme in de politiek brengt vaak het tegengestelde voort van wat het beoogt. Tegenwoordig wordt dit vooral zichtbaar in de ontwikkelingshulp en tijdens humanitaire interventies. Daarmee moet de ergste nood in conflictgebieden gelenigd worden, maar wat als zulk beleid de duur van conflicten verlengd, zoals vaak het geval is? Bijvoorbeeld omdat politici zich meer bezighouden met de goede zaak dan met haalbaarheid.

De oplossing
Machiavelli maakt inzichtelijk wat hier misgaat. Zodra moraal en politiek op elkaar betrokken worden, gaan ze zich tot elkaar verhouden als een doel tot een middel. Het gevolg: een hiërarchie waarin het eerste domein het tweede rechtvaardigt. Door een fixatie op verheven doeleinden raakt de vraag naar de effectiviteit van het beleid ondergesneeuwd, met alle gevolgen van dien. De grote waarde van Machiavelli is dat hij zich niet richt op de wenselijkheid van mooie vergezichten, maar op de haalbaarheid ervan. Ook nu nog is hij de meester van de realiteitszin.

Relevante berichten

Scheiding lichaam en geest
Scheiding lichaam en geest
Twintig beste ideeën
Voor leden

Scheiding lichaam en geest

Scheiding lichaam en geest René Descartes (1596-1650) Luisteren naar een mooi muziekstuk is meer dan een paar kleuren op een hersenscan. Wat is het idee? Geest en lichaam zijn voor Descartes twee verschillende zaken. De mens is niet zijn brein. Hoe passen… Read More

Lees meer
schadebeginsel John Stuart Mill
schadebeginsel John Stuart Mill
Twintig beste ideeën

Schadebeginsel

Zo lang een ander er geen schade van ondervindt, mag ik doen en zeggen wat ik wil. Zo luidt het schadebeginsel van John Stuart Mill.

Lees meer
Gulden Middenweg
Gulden Middenweg
Twintig beste ideeën

Gulden Middenweg

Gulden middenweg Aristoteles (384 v.Chr-322 v.Chr.)De deugd is het midden tussen twee extremen, maar Aristoteles pleit niet voor middelmatigheid! Wat is het idee? Volgens Aristoteles is de deugd het midden tussen twee extremen. Zo houdt moed het midden tussen lafheid en roekeloosheid. Hoe passen we het toe? Het is geen pleidooi voor middelmaat, maar juist voor een optimum. Daarom een uitstekend middel tegen de zesjescultuur.   Wie zegt dat het onderwijs lijdt aan een zesjescultuur trapt een open deur in. Vind maar eens iemand die deze claim niet onderschrijft. De kunst is natuurlijk om hieraan voorbij te komen. Vanuit Den Haag komen richtlijnen, zoals selectie aan de poort, maar zijn die voldoende om de leergierigheid onder studenten te vergroten? Voeg daar dan tenminste een stevige dosis Aristoteles aan toe. Dat raadt Paul van Tongeren aan, hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven. Het is de hoogste tijd voor een rehabilitatie van een kernnotie van Aristoteles: de gulden middenweg. Van Tongeren legt uit hoe we dit beginsel moeten begrijpen. Read More

Lees meer
linguistic turn Ludwig Wittgenstein
linguistic turn Ludwig Wittgenstein
Taal

Linguistic turn

Ludwig Wittgenstein (1889-1951) laat zien dat taal de werkelijkheid vormt. Dit idee is de aanzet van de talige wending (linguistic turn) in de filosofie.

Lees meer