Home Mensenrechten Ronald van Raak: ‘Eer de vergeten filosoof Jacob Moleschott’
Mensenrechten Onderwijs Politiek

Ronald van Raak: ‘Eer de vergeten filosoof Jacob Moleschott’

De Nederlandse filosoof Jacob Moleschott (1822-1893) is in ons land bijna vergeten. Een slechte zaak, meent filosoof Ronald van Raak.

Door de redactie op 02 maart 2022

Jacob Moleschott arts filosoof politicus beeld Wikimedia

De Nederlandse filosoof Jacob Moleschott (1822-1893) is in ons land bijna vergeten. Een slechte zaak, meent filosoof Ronald van Raak.

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? U bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Goed eten, onderwijs en gelijke kansen voor iedereen. Allemaal zaken waar de filosoof Jacob Moleschott (1822-1893) als een van de eersten in ons land voor pleitte. En toch kent bijna niemand hem meer. Zonde, vindt een groep Brabantse filosofen. Ter ere van Moleschotts tweehonderdste geboortejaar roepen zij de gemeente Den Bosch op om een borstbeeld van hem te plaatsen. Een van die filosofen is Ronald van Raak, hoogleraar Erasmiaanse Waarden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, voormalig lid van de Tweede Kamer (SP) en auteur van Denken op de dijken (2020). Wij spraken met hem over Moleschotts leven en werk.

Wie was Jacob Moleschott?
‘Jacob Moleschott was in de negentiende eeuw een van de bekendste denkers van Europa. Deze chemicus, arts en filosoof geloofde dat ieder mens gelijke kansen verdiende op morele en intellectuele ontwikkeling – ongeacht je klasse, geslacht of afkomst. Dat was in die tijd haast ondenkbaar; men geloofde toen dat de ongelijkheid tussen man en vrouw of tussen verschillende klassen onderdeel was van de “natuurlijke orde der dingen”.

Vanwege zijn vooruitstrevende ideeën hield Moleschott het niet lang uit in Nederland. Hij gaf les in Utrecht, maar vertrok omdat hij botste met zijn conservatieve leermeester. Daarna doceerde hij een tijdje in Heidelberg, waar hij werd weggestuurd omdat zijn colleges te immoreel zouden zijn. Uiteindelijk vestigde hij zich in Italië. Hier werd de vrijdenker buitengewoon gewaardeerd. Hij schopte het tot senator voor de antigodsdienstige partij en werd de eerste socialist in het Italiaanse parlement. Hier hield hij een beroemde rede voor vrouwenkiesrecht. Dit deed hij met veel humor en overtuigingskracht; Moleschott was een groot retoricus.’

Even tussendoor… Meer lezen over Nederlandse filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Welke invloed heeft Moleschott gehad op Nederland?
‘Moleschott zorgde in eerste plaats voor een herwaardering van Spinoza, die in Nederland eeuwenlang werd verketterd. Net als Spinoza geloofde Moleschott niet in de christelijke scheiding tussen lichaam en geest. Volgens hem moet je goed voor je lichaam zorgen om je geestelijk te kunnen ontwikkelen. Alle mensen zijn van nature gelijk, stelde hij: onder dezelfde materiële omstandigheden kunnen alle mensen dezelfde intellectuele en morele standaard bereiken. Het is daarom onze plicht om ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot goed voedsel, goede huisvesting en goed onderwijs. Voor die tijd waren deze ideeën buitengewoon revolutionair. Moleschott legde hiermee de basis voor de Nederlandse verzorgingsstaat zoals we die nu kennen.’

Als hij zoveel invloed heeft gehad, waarom is Moleschott dan toch in de vergetelheid geraakt?
‘Ten eerste is het in Nederland niet zo’n traditie om intellectuelen van eigen bodem te eren. Dat is zonde, omdat mensen zoals Moleschott daardoor vergeten worden. In Italië is hij nog wel bekend: in Rome staat er zelfs een borstbeeld van hem. De Universiteit Rome heeft toegezegd dat we daar een afgietsel van mogen maken.

Ten tweede zijn Moleschotts ideeën over gelijke kansen voor iedereen zó normaal geworden dat we ze nu voor lief nemen. En dat terwijl Moleschott ons nog steeds veel kan leren. Kijk maar naar de klimaatcrisis. Moleschott benadrukte dat wij mensen allemaal onderdeel zijn van hetzelfde geheel: de aarde. Daar moeten we zorg voor dragen, stelde hij. Dit maakt zijn gedachtegoed buitengewoon actueel.’