Er is een maatschappelijk debat nodig, hoor ik steeds, over allerlei onderwerpen: van klimaatbewustzijn tot grensoverschrijdend gedrag, van slavernijverleden tot voltooid leven. Al die onderwerpen worden al besproken in kranten, op sociale media, in praatprogramma’s op radio en tv, en niet te vergeten in zaaltjes en huiskamers. Als alles wat daar nu gezegd en geschreven wordt niet het maatschappelijk debat is, waar of wanneer is dat er dan wel? Het maatschappelijk debat lijkt vooral iets te zijn dat nodig is. Bestaat het ooit echt?
Je kunt natuurlijk zeggen dat de opinies die gelanceerd worden in die media en op die podia nog geen debat vormen. In een debat worden – als het goed is – argumenten niet alleen tegenover elkaar gezet, maar ook aan elkaar geslepen, en zodoende gewogen en bijgesteld. In zaaltjes en media gebeurt het eerste wel, maar blijft het tweede doorgaans uit. Hebt u ooit meegemaakt dat een van de sprekers in zo’n ‘debat’ van mening veranderde, laat staan overtuigd werd door de andere partij? Zou dat wel gebeuren in een maatschappelijk debat?
Misschien is het verschil tussen dat wat al gebeurt en het maatschappelijk debat dat ‘nodig’ is dat het eerste beperkt blijft tot degenen die een bepaalde krant lezen, naar een bepaald programma kijken of in een bepaalde Facebook-bubbel zitten. Immers, hoe groot het kijkerspubliek of het aantal Facebook-vrienden ook is, het blijft een selectie die nooit representatief is voor de maatschappij. Maar is er een forum denkbaar waarop de hele maatschappij aan het debat deelneemt?
Dat is er niet en kan er ook niet zijn. Zelfs in de beperkte stadstaat van het antieke Athene, toen men er geen been in zag om vrouwen, slaven en kinderen uit te sluiten, was er steeds maar een (wisselende) selectie die met elkaar debatteerde over wat er moest gebeuren. Ons parlement is er de hedendaagse versie van. Maar in dat parlement horen we juist vaak dat er een maatschappelijk debat nodig zou zijn; daar vindt het dus ook niet plaats.
Is het maatschappelijk debat misschien niets anders dan het resultaat van al die dingen die er al zijn: opinies die niet echt in debat gaan en geen van alle representatief zijn voor de samenleving, maar die als door een onzichtbare hand verzameld worden tot… Ja, tot wat eigenlijk?
