De coronacrisis lijkt onder controle. Voor hoogleraar levensbeschouwing aan de Universiteit Antwerpen Patrick Loobuyck was en is het een interessante periode. ‘De coronacrisis is niet alleen een medische kwestie’, stelt hij. ‘Ze roept ook morele en maatschappelijke vragen op die in andere crisissituaties eveneens naar boven komen. De kredietcrisis was niet alleen een economische kwestie, net zoals de klimaatcrisis niet alleen een ecologisch vraagstuk is. Telkens spelen er ethische vragen op die te maken hebben met samenleven, samenwerken, ongelijkheid, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid.’
Kunt u een voorbeeld noemen?
‘Tijdens de coronacrisis bleek de wens van jongeren om leeftijdsgenoten te ontmoeten te botsen met de wens van ouderen om zo min mogelijk gezondheidsrisico’s te lopen. Vrijheid blijkt nauw verbonden met wederkerigheid. Vrij-zijn is niet “doen wat je wilt”, maar je eigen vrijheid afstemmen op die van de ander. Dingen die normaal, sociaal en plezierig zijn, werden daardoor tijdens de coronacrisis plots gecriminaliseerd. Er werden boetes uitgedeeld voor met een groepje zitten in een park.’
Wat is de rol van deskundigen zoals microbiologen en klimaatwetenschappers in een crisis?
‘De deskundige geeft inzicht in de cijfers en draagt verschillende oplossingscenario’s aan. Vervolgens is het aan politici om met deze feiten in het achterhoofd een afweging te maken. Sluiten we de scholen om zo de verspreiding van covid in te dammen? Aan het begin van de crisis leek het alsof wetenschappers op de stoel van politici gingen zitten. Maar daarmee zet je de politiek buiten spel. Politici kunnen later ter verantwoording worden geroepen voor hun beleid, virologen niet.’
Steeds meer mensen vertrouwen de deskundigen en politici niet meer‘Ja, er is bij sommigen diep wantrouwen. Een oorzaak is dat ze niet kunnen meekomen in de snel veranderende multiculturele samenleving. Dit speelde al voor de coronacrisis. Populisten als Trump, Wilders en Baudet vergroten die angst. Zij maken wetenschap en politiek verdacht. Het is belangrijk om in stabiele tijden te bouwen aan sociale cohesie. Dat doe je door te investeren in onderwijs en mediawijsheid, zodat mensen niet in een bubbel of fabeltjesfuik raken.’
Hoe staat de samenleving er nu bij?
‘In Nederland was het protest tegen de coronamaatregelen feller dan in België. Een Willem Engel is er in België niet geweest. Door de crisis staan de gedeelde uitgangspunten weer op de voorgrond. Onze maatschappij kent principes die samenleven mogelijk maken, zoals vrijheid, respect voor grondrechten, scheiding tussen kerk en staat. De Amerikaanse politiek filosoof John Rawls (1921-2002) noemt dit ‘de overlappende consensus’. Het belang hiervan is expliciet geworden en daarmee bekrachtig je het opnieuw. Sociale verbondenheid moet nou eenmaal onderhouden worden.
Uiteindelijk denk ik dat we het goed hebben gedaan. De vaccinatiecampagne is één grote solidariteitsactie: kwetsbare mensen beschermen, het aantal ic-bedden laag houden zodat de zorg het aankan. We konden hierin alleen slagen als we de inspanningen gezamenlijk deden. We deden het voor elkaar, maar ook noodzakelijk met elkaar. Die solidariteit was soms lastig vol te houden, maar het was tegelijk het enige waar we ons aan konden optrekken.’
