Hoe hij zich voelde toen hij ruim 4.000 pagina’s vond met aantekeningen van de eerste colleges van de Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)? ‘Het was heel aangenaam,’ zegt Klaus Vieweg, de Duitse hoogleraar filosofie en Hegel-biograaf. ‘Ik had echt iets nieuws ontdekt. Zoiets doe je waarschijnlijk maar één keer in je leven. Eerder heb ik al gezegd dat een dergelijke vondst vergelijkbaar is met een nieuwe partituur van Beethoven of Mozart, of met een nog onbekend werk van Leonardo da Vinci.’
Vieweg vond de documenten eind november in vijf kartonnen dozen in de Beierse bibliotheek. Hij had een tip gekregen van de stadshistoricus van Bonn, die al sinds de jaren tachtig het vermoeden had dat er documenten van Hegel lagen in de bibliotheek van het bisdom Freising. De vondst is uniek door de omvang, vertelt Vieweg. Veel van Hegels gedachten zijn alleen bekend omdat ze door anderen tijdens zijn colleges zijn opgetekend. Heel wat van die aantekeningen zijn in de loop der jaren weer opgedoken, maar waarschijnlijk was geen van die vondsten zo groot als deze.
Waarom is dit zo’n belangrijke vondst, afgezien van de omvang?
‘Deze aantekeningen zijn gemaakt door Friedrich Wilhelm Carové, de eerste assistent van Hegel. De documenten stammen uit Hegels tijd in Heidelberg. Hij begon toen net als hoogleraar. Hegel had al wel eerder lesgegeven in Jena, maar nu sprak hij voor het eerst voor grote groepen studenten in collegezalen. Bijna alle thema’s die hij later in zijn filosofie zou behandelen komen in deze aantekeningen al aan de orde, zoals zijn esthetica. Bekend is dat Hegel zichzelf in zijn leven voortdurend corrigeerde: zijn denken was een work in progress. Het is fascinerend om te zien hoe hij zich sinds die eerste colleges heeft ontwikkeld.’
Even tussendoor… Meer lezen over Hegel en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Wat hoopt u in de teksten te vinden?
‘Ik hoop er meer te vinden over Hegels opvatting van vrijheid. In de inleiding van zijn Encyclopedie van de Filosofische Wetenschappen, die hij in Heidelberg schreef, spreekt Hegel over de wetenschap van de vrijheid. Alleen door te denken kun je leren om vrij te leven. In mijn biografie noem ik hem de filosoof van de vrijheid, omdat het hem volgens mij uiteindelijk om de verwezenlijking van de vrijheid te doen is. Ik hoop dat we in de documenten een bevestiging vinden voor die typering.’
Zijn er andere onderwerpen in de documenten waar u met wat meer zekerheid iets over kunt zeggen?
‘In deze teksten gaat het voor het eerst over de natuurfilosofie van Hegel. Twee colleges van samen zo’n 1500 bladzijden behandelen dat onderwerp. Wat deze documenten zo interessant maakt, is dat Hegel een groot kenner was van de natuurfilosofie van zijn tijd. Dan moet je denken aan het werk van Newton, maar ook aan de kleurenleer van Goethe.’
Heeft die natuurfilosofie ook nog betekenis voor ons?
‘Jazeker. Een groot probleem is tegenwoordig dat we de natuur beschouwen als iets wat we kunnen en moeten beheersen. Dat is een vorm van denken die je al bij Descartes aantreft. Maar bij Hegel wordt de natuur niet onderworpen: de mens staat niet tegenover de natuur, maar maakt er deel van uit. Verder is de natuur niet iets wat beheerst moet worden, maar een voorwaarde voor het menselijk leven. Die gedachten vormen de basis voor een moderner en meer ecologisch denken.’
Zijn er nog andere ideeën van Hegel in de gevonden documenten waar u wat meer over kunt vertellen?
‘Helaas kan ik daar niet veel over zeggen. We zijn de documenten nog volop aan het scannen. Dat is een hele klus, omdat we heel voorzichtig te werk moeten gaan. Als dat is voltooid, gaan we ze transcriberen. Daarna kunnen we ze bestuderen, zodat we de aantekeningen voorzien van commentaar kunnen uitgeven. Dan zijn ze straks voor iedereen beschikbaar.’
