Op het eerste gezicht lijkt het misschien een behoefte geheel eigen aan de hedendaagse mens: in de natuur trekken om ons aan onszelf te kunnen onttrekken. Onze totaal verstedelijkte, geïndustrialiseerde, gebetonneerde wereld heeft een nostalgie naar de natuur in ons opgeroepen. De ratrace en onze gejaagde levens hebben een artificiële nood aan natuurlijkheid gecreëerd. Een heimwee naar een tijd die we niet kennen, maar waarvan we gemakshalve aannemen dat het leven toen eenvoudiger was, minder complex. Een tijd waarin de mens in harmonie met de natuur leefde.
Die heimwee en nostalgie zijn echter allerminst moderne ‘uitvindingen’. Ze gaan al eeuwenlang mee. Doorheen de geschiedenis hebben dan ook talloze filosofen bepleit hoe belangrijk het is dat we de band met de ongerepte buitenwereld blijven behouden. Rousseaus visie dienaangaande is welbekend, of op zijn minst de sloganeske synthese die ervan gemaakt is: ‘retour à la nature’. Laat de mens de terugkoppeling maken met het natuurlijke leven, en alles komt goed. Het kwaad in ons zal in de kiem gesmoord worden. We overwinnen de corrumpering van geest en hart. We vinden weer aanknoping met onze ware aard; en van nature zijn we allen goed en vrij. Dat is uiteraard te mooi om waar te zijn, zoals wel vaker het geval is met Rousseaus gedachten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Hoezeer we ook ons best doen en hoezeer we het soms ook willen: we kunnen nooit van onszelf ontsnappen. Paradoxaal genoeg ondermijnt iedere ontsnappingspoging immers zichzelf. Weinig dingen zijn menselijker dan de behoefte om te ontsnappen aan ons mens-zijn. Dus iedere poging daartoe is een bekrachtiging van datgene waarvan we ons af en toe zouden willen bevrijden.
De mens kan geen vrijaf nemen van zichzelf
José Ortega Y Gasset sprak ooit van de noodzaak om even ‘vrijaf te nemen van je menselijke conditie’; een soort existentiële vakantie. De Spaanse personalist en auteur van het befaamde De opstand van de massamens had het daarbij over de jacht, het vertoeven in de wilde natuur. Die bezigheden hadden volgens hem een heilzaam effect op de menselijke geest. Maar misschien is dat slechts een placebo-effect.
Volgens Nietzsche hebben we behoefte aan de natuur om te ontsnappen aan de oordelen waaraan we onszelf en anderen voortdurend onderwerpen. Onophoudelijk door iedereen gewikt en gewogen worden, je alsmaar weer zus of zo moeten gedragen
om niet in de achting van anderen te dalen; dat is vreselijk vermoeiend. Op een gegeven moment wordt het ons te veel, en zoeken we liever het gezelschap van bomen dan van mensen op. Bomen oordelen noch veroordelen.
