De val van cryptomiljardair Sam Bankman-Fried is ook in filosofische kring niet onopgemerkt gebleven. De jonge ondernemer verloor de afgelopen maanden in rap tempo zijn imperium op de cryptomarkt. Nu wordt hij vervolgd voor fraude, witwassen en andere financiële vergrijpen. Bankman-Fried was niet alleen ondernemer, maar ook een belangrijk figuur binnen het effectief altruïsme (EA), een maatschappelijke beweging met filosofische wortels. Effectief altruïsten hangen een vorm van consequentialisme aan: handel zo dat je de beste gevolgen teweegbrengt en doe dat zo effectief mogelijk. Bedenk bijvoorbeeld bij het maken van je carrièrekeuze hoe je de grootste positieve impact kunt hebben. Kun je meer effect sorteren als medewerker in ontwikkelingshulp of als succesvolle bankier? Vermoedelijk dat laatste, volgens de EA-calculus: een puissant rijke cryptobankier die een groot deel van zijn vermogen weggeeft om de menselijke beschaving vooruit te helpen, boekt het grootste nettoresultaat. Bankman-Fried, die zijn carrièrepad nadrukkelijk door het EA liet inspireren, leek aan dat plaatje te voldoen. Verdienen om te geven: is dat een recept voor een ethisch bestaan?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Ja
Effectief altruïsme is geïnspireerd door een gedachte-experiment van de Australische ethicus Peter Singer. Als ik langs een vijver loop en een kind zie verdrinken, dan is het mijn plicht om dat kind uit het water te redden, ook al maak ik mijn mooie kleren daarbij vies. Dat laatste is immers volstrekt onbelangrijk indien er een leven op het spel staat. Diezelfde situatie, stelt Singer, doet zich voor op mondiale schaal: als rijke westerlingen kunnen we zonder iets van wezenlijk belang op te offeren vele levens redden door aan de juiste doelen te doneren. Het EA heeft aan dat uitgangspunt twee dingen toegevoegd: een streven naar effectiviteit en een nadruk op de lange termijn. Het kost tienduizenden euro’s om één blindengeleidehond te trainen; doneer datzelfde geld aan medicatie in ontwikkelingslanden, en je kunt blindheid bij veel mensen voorkomen. Een effectievere donatie dus. Wat de lange termijn betreft: we leven in een wereld met 8 miljard mensen, maar in potentie kunnen er nog triljarden mensenlevens na ons komen. Als we ervan uitgaan dat die potentiële levens een netto positieve waarde hebben, dan drukt dat zwaar op de filantropische calculus: wie het meeste goed wil doen voor het grootste aantal, kan niet om die toekomstige levens heen. Daarom heeft het tegengaan van existentiële risico’s voor de mensheid, zoals de gevaren van kunstmatige intelligentie, binnen de EA-beweging de laatste jaren prioriteit gekregen.
Veel geld geven en goed doen gaan niet altijd samen
Nee
Goeddoen is in de ogen van het effectief altruïsme een verstandelijke aangelegenheid: niet geven met het hart, maar met het hoofd. Maar vraagt ethisch besef niet om meer dan verstand alleen? Een filosofie waarin goeddoen kan worden uitbesteed, hecht geen centraal belang aan het ontwikkelen van een deugdzaam karakter. Maar zoals de val van Bankman-Fried laat zien, kan de moraal niet zonder deugden zoals eerlijkheid en integriteit. Een ethisch bestaan vraagt niet alleen om filantropie, maar ook om karaktervorming. Bovendien is het antwoord op de vraag hoe we het meeste goed kunnen doen minder evident dan effectief altruïsten doen voorkomen, met hun nadruk op cijfers en bewijs. Neem de gedachte die ten grondslag ligt aan hun focus op de lange termijn: de wereld wordt een betere plaats naarmate we er meer netto positieve levens aan toevoegen. Is dat wel zo? Daar komt bij dat de aandacht voor existentiële risico’s, en dan met name voor uit de klauwen gelopen kunstmatige intelligentie, wel erg dicht aan schurkt tegen de vergezichten van topmannen uit de techwereld. EA trekt toe naar de superrijken; die zijn immers in staat tot de meeste impact. Daarmee bestaat het risico dat de stroming verwordt tot een speeltje van invloedrijke CEO’s, die hun eigen robotvisioenen in de beweging weerspiegeld zien en zich graag met het goede imago ervan associëren. Veel geld geven en goeddoen gaan niet altijd samen, zo toont de val van Bankman-Fried. Goeddoen vraagt ook om ervaring, vorming en een blik die onafhankelijk is van de industrie.
Meer lezen over waarde en zingeving? Bestel nu de speciale uitgave Omdat je het waard bent.
