Maar wat is eigenlijk zelfstandigheid?

De meeste volwassenen kunnen zich de tijd vóór mobiele telefoons en gps-navigatie nog goed herinneren. Toch voelen we ons nu verloren wanneer we het opeens zonder moeten stellen. ‘Technologie kan mensen ondersteunen of zelfstandiger maken, maar daarmee verlies je ook iets: namelijk de mogelijkheid om het zonder die technologie te stellen,’ vertelt Alistair Niemeijer, docent zorgethiek en beleid aan de Universiteit voor Humanistiek. Uit dit onderzoek blijkt dat ouderen die gps-navigatie gebruiken vaker de weg op durven. De onderzoekers concluderen daarom dat de gps-navigatie de zelfstandigheid van ouderen vergroot. ‘Maar door het gebruik van die systemen verliezen ze ook bepaalde vaardigheden,’ zegt Niemeijer. ‘In hoeverre ben je zelfstandig als je afhankelijk bent van technologie?’

Overigens vormt een gebrek aan zelfstandigheid volgens Niemeijer niet altijd een probleem. ‘Een belangrijk inzicht in de zorgethiek is dat mensen per definitie afhankelijk zijn. We bestaan altijd in relatie tot andere mensen en tot onze materiële omgeving. Denk aan infrastructuur, maar ook aan de kleding waarvan we afhankelijk zijn voor warmte. Ook je keuzes en gedachten worden beïnvloed door anderen, sociale praktijken en lichamelijke behoeften.’

Dat vrijheid en autonomie belangrijke waarden zijn ontkent hij niet, maar het is de vraag of we in onze samenleving niet zijn doorgeslagen in onze drang naar onafhankelijkheid. ‘Dit onderzoek is een uiting van dat ideaal,’ zegt Niemeijer. ‘Het veronderstelt dat zelfstandigheid wenselijk is, maar daarmee worden andere zaken minder zichtbaar gemaakt. Zo heerst er veel eenzaamheid onder ouderen – iets waarbij meer nadruk op zelfstandigheid waarschijnlijk niet zal helpen. En wanneer er van ouderen wordt verwacht wordt dat ze zelf kunnen rijden, maakt dat het moeilijker om iemand om een lift te vragen. Door de idealisatie van zelfredzaamheid verliezen we de waarde van verbondenheid uit het oog.’