Zeg eens eerlijk: wanneer vertelde je voor het eerst een leugen? Grote kans dat je het niet meer weet omdat je nog een kind was, en dat een ouder je daarna streng heeft toegesproken. En wat vrijwel zeker is: daarna ben je het gewoon blijven doen. Want leugens maken de mens, stelt filosoof Frank Meester in zijn nieuwe boek Bluf jezelf door het leven. Over waarheid en andere leugens. En wat voor het individu geldt, is ook van toepassing op hele gemeenschappen en zelfs het universum: alles om ons heen hangt van leugens aan elkaar.
In deze tijd van nepnieuws en alternatieve waarheden wordt er constant geroepen dat we ‘terug moeten naar de feiten’, ziet Meester. Dat vindt hij te simplistisch: het is alleen mogelijk om een minder leugenachtige maatschappij te creëren wanneer we erkennen dat we geen directe toegang hebben tot de waarheid en dat de leugen deel uitmaakt van ons leven. Daarom is het volgens Meester belangrijk om, juist in het huidige politieke klimaat, zowel technisch als ethisch ‘goed’ te leren liegen.
Vooropgesteld: Meester heeft mijn sympathie al omdat hij het als filosoof een beetje opneemt voor de leugen, en dat gebeurt weinig. Uitzonderingen daargelaten stellen filosofen zich, onder andere vanwege de invloedrijke categorische imperatief van Immanuel Kant (‘je mag nooit liegen’), op dit vlak eerder streng dan coulant op. Bovendien ben ik het met Meester eens dat een morele ontkenning en onderdrukking van iets wat onherroepelijk deel uitmaakt van het menselijk bestaan zelden bijdraagt aan de oplossing tegen de uitwassen ervan.
En toch: nadat ik het boek heb dichtgeslagen, vraag ik me af of ik iets nieuws heb geleerd. Het voelt alsof er een roze olifant in de kamer staat. Kun je onze omgang met waarheid en leugen nog wel bestuderen zonder daarin ten minste één keer de invloeden van digitale technologie te noemen? En is bluffen wel hetzelfde als liegen? Hoewel Meester onderscheid aanbrengt, gebruikt hij de verschillende begrippen soms ook door elkaar. Ik vermoed dat hij met dit boek vooral een persoonlijke, ludieke handleiding heeft willen samenstellen, waarin we onszelf en de ander niet te hard veroordelen bij een leugen. En ervoor proberen te zorgen dat áls we liegen, we dat in elk geval ‘goed’ doen.
Bluf jezelf door het leven. Over waarheid en andere leugens
Frank Meester
Ten Have
144 blz.
€ 17,99
