Kun je denken dat je denkt zonder dat je denkt? Filosofie is moeilijker als je denkt in paradoxen. Door Barteld Kooi.
Voor mijn gevoel leven we in de toekomst. We kunnen videobellen, er zijn robotstofzuigers, we zitten in zelfrijdende auto’s en deze tekst zou zomaar door AI geschreven kunnen zijn. Bij oude afleveringen van Star Trek besef ik vaak niet dat de technologie aan boord van het ruimteschip in de jaren zestig helemaal nog niet bestond. Het duurt vast niet lang meer voordat ook de transporter, waarmee mensen van de ene plek naar de andere plek kunnen worden geteleporteerd, werkelijkheid wordt. Er is echter wel een filosofisch probleem, dat technisch niet zo eenvoudig op te lossen is.
Wat gebeurt er eigenlijk bij teleportatie? Het apparaat scant je lijf atoom voor atoom, waarbij je ‘dematerialiseert’, om vervolgens al die informatie naar een andere plek te sturen, waar je dan atoom voor atoom weer ‘materialiseert’. ‘Dematerialisatie’ is een onheilspellend eufemisme. Komt teleportatie er niet gewoon op neer dat je op de ene plek doodgemaakt wordt en dat er op een andere plek een kopie van je wordt gemaakt? Ben ik mezelf nog wel na teleportatie?
Het lijkt erop dat ik na teleportatie niet mezelf ben, omdat ik uit andere atomen besta. Maar ja, je hoeft maar in en uit te ademen en je lijf bestaat al uit andere atomen. Het schijnt dat elk jaar ongeveer 98 procent van alle atomen in je lijf wordt vervangen. Desondanks ben ik toch dezelfde persoon als een jaar geleden. Dus dat mijn lijf uit andere atomen bestaat betekent nog niet dat ik mezelf niet zou zijn.
Moet je dan niet gewoon zeggen dat ik nog altijd mezelf ben na teleportatie? Ik heb immers na teleportatie dezelfde vorm, en als het goed is ook dezelfde gedachten en herinneringen. Daar gaat het toch om? Maar dat lijkt lastig vol te houden, want als de informatie naar één plek gestuurd kan worden, waarom dan niet tegelijkertijd ook naar een andere plek? Ben ik dan opeens twee mensen? En moet mijn ene ik ook de gevangenis in als mijn andere ik een bank overvalt?
Voor dit probleem uit de verre toekomst kunnen we het best te rade gaan bij een filosoof uit het verre verleden. Heraclitus zei: ‘Je kunt niet twee keer in dezelfde rivier stappen.’ De rivier stroomt. Alles stroomt. Mijn atomen stromen ook, steeds veranderend, en nooit hetzelfde. Een transporter is niet anders dan anders, want alles is altijd anders dan anders. Ik hoef niet zo angstig te zijn. Beam me up, Scotty!
