Filosofie is ook makkelijker als je leest. Goed leest. Filosofische bronteksten zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen. Daarom helpen we je in een close reading op weg met extra context en commentaar bij deze tekst van Arnold Gehlen over de mens.
Alleen in zeer zeldzame omstandigheden is het mogelijk voor een man en een vrouw om de meest gepassioneerde, rijkste en levendigste relatie puur en alleen als innerlijke hartstocht*1 vol te houden; er kan niets op hartstocht alleen worden gebouwd. Het biologische, het economische, de volgende generatie, het voedsel en de behoeften zijn sterker, en een relatie moet zich daarom objectiveren, verzakelijken, zich uit de exclusiviteit van deze individuen losmaken en veralgemeniseren, met andere woorden: zich vervreemden tot een instituut (het huwelijk)*2, juist wanneer mensen tegenover elkaar geen vreemde willen worden.
De mens*3 kan een blijvende relatie tegenover zichzelf en zijn medemensen slechts indirect in stand houden. Hij moet via een omweg, door zichzelf op te geven, zichzelf terugvinden, en daarvoor bestaan de instituties*4. Het zijn deze door de mens geproduceerde vormen (zoals Marx terecht opmerkte), waarin het innerlijk – dat zelfs in zijn rijkste en meest bezielde vorm onbetrouwbaar materiaal is – wordt verÂzakelijkt, vervlochten met de loop der dingen en op die manier duurzaam gemaakt.
Zo worden de mensen hooguit door hun eigen creaties verbrand en geconsumeerd*5, en niet door de rauwe natuur, zoals dieren. Instituties zijn grote ordeningen en verbanden die ons bewaren én verteren, en ons ver overleven (…). En instituties zoals huwelijk, eigendom, kerk en staat vervreemden de mensen weliswaar van hun eigen onmiddellijke subjectiviteit en verlenen hun een hogere subjectiviteit die beter aansluit bij de eisen van de wereld en de geschiedenis, maar instituties beschermen de mensen ook tegen zichzelf, waarbij ze ruimte laten voor een hogere, onvergelijkelijke innerlijke inzet*6, zonder deze te vereisen.
Bewerkt en vertaald fragment uit: Arnold Gehlen, ‘Über die Geburt der Freiheit aus der Entfremdung’, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie 40, 3 (1952).
