Volgens Immanuel Kant (1724-1804) past elke filosofie in 4 vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Wat is de mens?
01 Wat kan ik weten?
‘Ik heb liever vragen dan antwoorden. Weten betekent vaak vasttimmeren en beperken; zodra we iets kunnen benoemen kan de neiging ontstaan om het af te sluiten. Verwondering is mijn kernwoord, en de rode draad in alles wat ik doe – in mijn schrijverschap, in mijn achtergrond als archeoloog, en ook in de foto’s die ik maak van alledaagse voorwerpen. Het enige wat ik weet, is dat we nooit kunnen weten of jij en ik precies hetzelfde ervaren. Dat is frustrerend, en tegelijkertijd mooi: het weten dat ik niets weet zorgt ervoor dat ik opensta voor alles om me heen, en me dus ook kan laten verrassen. Ik vergelijk het met de staat van verliefd zijn; dat is een soort openklappen, waarbij je ontvankelijk bent voor van alles in de wereld.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
02 Wat moet ik doen?
‘Verplaats je in de blik van een ander, en zoek naar overlap tussen jezelf en die ander. We doen allemaal maar wat. Je verplaatsen in de ander creëert empathie. Door je zienswijze met anderen te delen maak je de wereld groter. Kunst, in al haar vormen, kan daarbij helpen: die opent een venster op hoe iemand de wereld ervaart. Het moederschap zorgt ervoor dat bepaalde dingen nog meer binnenkomen, en tegelijkertijd vindt er een vernauwing plaats, omdat er een wezentje bestaat dat van mij afhankelijk is. Naarmate mijn dochter onafhankelijker van mij wordt, ga ik me waarschijnlijk weer meer druk maken om het onrecht in de wereld.’
‘Door je zienswijze te delen maak je de wereld groter’
03 Wat mag ik hopen?
‘Hoop is een voortstuwende kracht. Er bestaat een mooi boeddhistisch principe: changing poison into medicine. Zelfs in de grootste duisterheid ligt hoop besloten, al is het de hoop om het lijden om te zetten in iets anders. Lijden hoeft niet zinvol te zijn, maar het kan gemakkelijker worden als je inziet dat je het kunt omzetten in groei. Mijn lichtend voorbeeld wat dat betreft is de muzikant Nick Cave, die twee zoons verloor. Hij overleefde dat niet alleen, maar wilde ook nog leven, en hij leidt bovendien een vervullend leven waarin hij de wereld veel schoonheid geeft.’
04 Wat is de mens?
‘Wat de mens zoveel meer maakt dan een dier zijn onze verhalen. Alles wat we hebben meegemaakt, gezien, gehoord, geproefd en gedacht wordt ergens opgeslagen – en zorgt ervoor dat ieder mens een unieke blik ontwikkelt. Archeologie draait om het opgraven van verhalen; zonder een verhaal is elk object dat je opgraaft niet meer dan dat. Ook als schrijver trek ik verhalen uit de klei. Als ik nu mijn verleden niet meer zou weten, wat voor mens ben ik dan nog? We bestaan bij de gratie van onze eigen archeologie.’
Laura van der Haar (1982) is schrijver, dichter en archeoloog.
