Het ligt erg voor de hand om de wereld zoals wij die kennen voor de ware wereld aan te nemen. Maar wat nou als u erachter komt dat de realiteit die u altijd hebt gekend slechts schijn is?
Stel u voor: u leeft al uw hele leven vastgeketend in een grot, samen met enkele lotgenoten. Bewegen is niet mogelijk; u kunt elkaar niet eens aankijken en uzelf kunt u evenmin zien. U zit tegen een muur. Het enige licht dat zich in de grot bevindt, is afkomstig van een vuur dat achter die muur brandt. Buiten uw weten om, zijn er aan de andere kant van de muur enkele mensen die allerlei dingen omhooghouden en bewegen, zoals stenen en houten figuren van mensen en dieren. U ziet enkel de schaduw van deze dingen. De stemmen van de personen achter u worden door de wand van de grot weerkaatst. Uw realiteit bestaat dus alleen uit schaduwen en echo’s. Kent u de echte werkelijkheid wel?
Als u uw ketenen zou kunnen afwerpen, zou elke beweging door uw levenslange ketening al pijnlijk zijn. Als u voorbij de muur zou komen, zou u verblind worden door het vuur. Verward en angstig zou u waarschijnlijk het liefste meteen weer willen omkeren en terug willen gaan naar uw vertrouwde leven, naar wat voor u realiteit is. En als u alsnog de grot zou verlaten en de buitenwereld tegemoet zou treden, zou u vanwege het felle zonlicht pas na enige tijd iets kunnen zien en begrijpen.
Tegen de tijd dat u eenmaal gewend bent aan de wereld boven de grot, zou u vice versa verblind worden door de duisternis wanneer u weer terug zou gaan. Gesprekken met de mensen die voorheen uw lotgenoten waren zouden moeizaam verlopen, omdat uw nieuwe ervaringen niet door hen begrepen kunnen worden – hun taal verwijst immers alleen maar naar schaduwen en echo’s.
Twee werkelijkheden
Dit gedachte-experiment is bedacht door Plato. Hij was ervan overtuigd dat er twee werkelijkheden zijn: de waarneembare en de ideële werkelijkheid. Het leven in de grot is een metafoor voor de waarneembare werkelijkheid: de schaduwen en echo’s zijn tijdelijk en vergankelijk. Het leven boven de grot is een metafoor voor de ideële werkelijkheid: een wereld van ‘Ideeën’ die tijd noch ruimte kent. Ideeën bestaan eeuwig en veranderen nooit. Zij zijn de oerbeelden waarvan de aardse dingen slechts een schijnvorm zijn. Alleen kennis van deze Ideeën is ware kennis. Neem bijvoorbeeld een paard: hoe kan het dat we elk paard als een paard herkennen, terwijl elk paard anders is? Plato verklaart dat met de Idee (het oerbeeld) ‘paard’. Elk paard in de waarneembare wereld heeft deel aan de Idee ‘paard’, en daardoor kunnen we ze als zodanig herkennen. Het pad dat de geketende mensen moeten afleggen om uit de grot te komen, is een metafoor voor onze kennis die bij schijn begint en door ontwikkeling bij waarheid uitkomt.
Als u eenmaal inzicht hebt verkregen in de ware kennis, zou de schijnkennis haar waarde voor u verloren hebben. En uw oude lotgenoten zouden u niet meer begrijpen. Plato beschouwt het als de taak van de filosoof om een gids te zijn voor de mensen die in de wereld van schijn leven. Onder uw begeleiding kunnen ze naar buiten treden en deel uitmaken van de ware wereld.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
