Als stadsbewoner word ik steeds geconfronteerd met de vraag hoe ik me moet verhouden tot al die andere mensen. Er is niets aan de hand zolang deze massa slechts een abstract idee voor me is. Maar als ik de deur uitga en op straat in de drukte beland, is dit idee opeens duizelingwekkend concreet. Overal zie ik gezichten die vrolijk praten of somber zwijgen. Vreemde ogen kijken me in het voorbijgaan aan, zonder dat ze me echt zien. Van alle kanten word ik ingesloten door lichamen, onderweg naar onbekende bestemmingen. Ik krijg het er benauwd van. Moet ik me in paniek een weg banen of me passief laten meevoeren door de stroom?
In plaats van mijn onbehagen te ontvluchten kan ik beter mijn houding onderzoeken. Misschien kom ik er dan achter dat ik er stiekem naar verlang om mezelf in de massa te verliezen. Het heeft soms iets vermoeiends om een individu te zijn dat het leven in zijn eentje moet dragen; zou het niet bevrijdend zijn om op te lossen in het grote geheel? Of misschien ontdek ik dat ik me toch liever in mezelf opsluit en zo veel mogelijk afstand houd van de anderen, die me angst inboezemen. Maar wat waarschijnlijk zal blijken, is dat ik beide mogelijkheden in mezelf meedraag: het verlangen om een massamens te worden en de behoefte om een eenling te blijven. Ik zal dan de behoefte voelen om mijn houding te bepalen door een keuze te maken.
Het werk van de Franse schrijver en dichter Charles Baudelaire zal me verder helpen. In het essay ‘De schilder van het moderne leven’ uit 1863 schetst hij het profiel van de flanerende kunstenaar die op straat indrukken verzamelt voor zijn werk. ‘Een te worden met de menigte, dat is zijn hartstocht en zijn beroep,’ schrijft Baudelaire. ‘Voor de volmaakte flaneur is het een ontzaglijk genot om zich te vestigen in de massa (…) Buitenshuis te zijn en zich toch overal thuis te voelen; (…) in het middelpunt van de wereld te staan en toch voor de wereld verborgen te blijven, dat zijn een paar van de kleinere genoegens van die onafhankelijke, onpartijdige geesten.’
Zo blijkt de keuze waar ik voor denk te staan helemaal geen keuze te zijn voor deze flaneur. Hij slaagt er immers in om op te gaan in de menigte en desondanks onafhankelijk te blijven. Het is alsof hij twee standpunten tegelijk inneemt: hij staat ‘in het middelpunt van de wereld’, tussen het publiek, en toch is hij elders, ‘verborgen voor de wereld’, want als waarnemer houdt hij innerlijk afstand van de mensen die hij om zich heen ziet.
Maar het belangrijkste kenmerk van deze flaneur is dat hij ‘onpartijdig’ is. Hij kijkt nieuwsgierig om zich heen, maar oordeelt niet. Op deze manier is hij in staat zich in elke persoon die hij tegenkomt te verplaatsen. Op een wonderbaarlijke manier is hij zo helemaal zichzelf terwijl hij tegelijk samenvalt met de mensen om hem heen.
Even tussendoor… Meer lezen over filosofie en literatuur? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Zou ik het kunnen leren, de massamens en de eenling in mijzelf te verenigen? Kan ik ooit in de massa opgaan zonder mijn individualiteit te verliezen? Makkelijk zal het niet zijn, want ‘van de massa genieten is een kunst’, zoals Baudelaire schrijft.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
