Onderuitgezakt en wijdbeens zit de vrouw op straat. Stevige schoenen, dikke panty, hoofd ietsje schuin, mond vertrokken in een grimas. In haar hand houdt ze een foto van prinses Diana, die zojuist is bijgezet in Westminster Abbey. Dit beeld van totale ontreddering is me altijd bijgebleven. Waarom voelde deze vrouw zich zo betrokken bij een lady met wie ze verder nooit te maken had gehad? Ze was niet de enige: die augustusdag in 1997 werden er in Londen meer dan een miljoen boeketten bloemen achtergelaten bij Diana’s voormalige huis. Wat zagen al die mensen in Diana?
We verlangen ernaar een gaaf, rond ik te zijn
‘Een ik-ideaal’, zou de Oostenrijkse filosoof Isolde Charim zeggen. Daarmee doelt Charim op een ‘ik’ dat helemaal klopt, dat samenvalt met zichzelf. Diana was een scherm waarop heel veel vrouwen hun ik-ideaal konden projecteren. Ze was prinses geworden door simpelweg helemaal zichzelf te zijn. Het geloof in de vervulling die komt met ‘jezelf’ zijn, typeert onze tijd, aldus Charim in haar boek Narcisme. Over vrijwillige onderwerping. Volgens Charim verlangen wij er collectief naar om een gaaf, rond ik te zijn; een persoon zonder leegtes vanbinnen, maar ook zonder scherpe kantjes waaraan de realiteit storend blijft hangen.
Dit ‘narcistische ik-ideaal’ heeft het strenge superego goeddeels vervangen, stelt Charim. Wij modernen pikken het niet meer dat geïnternaliseerde normen van de samenleving voor ons bepalen wat goed is – veel te belerend! Gevolg is wel dat we succes niet meer kunnen afmeten aan verdienste; daarvoor zijn de normen voor wat telt als verdienste te wankel en omstreden geworden. Het oude meritocratische ideaal is vervangen door een ‘esthetisch ideaal’, denkt Charim. Wij vereren niet langer leiders, maar sterren, die zinnebeelden van perfectie en succes. Sterren bekommeren zich niet om ons en verlangen ook niets van ons, maar ‘belichamen de illusie van een gesloten cirkel’, aldus Charim. Ze zijn volmaakt zichzelf.
Even tussendoor… Meer columns lezen van Marjan Slob? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Wij delegeren als het ware ons ik-ideaal aan onze sterren, en hopen bij hen af te kijken hoe je dat doet, goed ‘jezelf zijn’. Dat blijkt zo gemakkelijk nog niet. Diana ging eraan onderdoor. Ook hedendaagse influencers en vloggers klagen dat het echt hard werken is om ‘gewoon’ hun leven te tonen. Ik geloof het onmiddellijk. Sterren moeten onze verlangens torsen, en steeds maar suggereren dat zij afgeronde, tevreden, volle personen zijn. Het is onmenselijk.
