De romantische relatie geldt nog steeds als de ultieme relatie, overheden belonen deze met allerlei voordelen. Doet dat wel recht aan andere vormen en nuances van intimiteit?
Beeld Stijn Rademaker / HH
Vorige lente vond in mijn woongroep de eerste coronavergadering plaats. Meteen bleek dat het niet altijd even makkelijk is om tijdens een pandemie in een groep te wonen. Met name het bezoek bleek een punt: als je met zes mensen in één huis woont, is dat al snel vol. Het was duidelijk dat er een selectie moest plaatsvinden, maar we wisten niet wat de selectiecriteria precies moesten zijn.
Iemand kwam met het idee om tijdens de lockdown alleen nog (romantische) partners toe te laten. Deze suggestie riep meteen weer nieuwe vragen op: wat als iemand meerdere partners heeft? Wat als iemand liever een goede vriend op bezoek heeft? En wanneer is iemand eigenlijk een partner? Zo ontstond er, dankzij de coronacrisis, aan onze keukentafel een interessante discussie over relaties en intimiteit. Een discussie die niet alleen op kleine schaal plaatsvond, maar ook op nationale en internationale schaal. Het waren immers precies dezelfde overwegingen die Nederland moest maken: er moest een antwoord komen op de vraag wie er tijdens een pandemie ons land nog in mag. Grenzen worden zo dankzij de pandemie op scherp gesteld, zowel letterlijk als figuurlijk. Hoe baken je een concept als intimiteit af?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Inreisverbod
Met het EU-inreisverbod kwam Nederland met een antwoord op de vraag wie er tijdens een pandemie nog welkom is in ons land. Het EU-inreisverbod stelt dat, vanwege de coronacrisis, niemand van buiten de EU nog naar Nederland mag reizen. Uitzonderingen hierop zijn mensen die om zakelijke redenen in Nederland moeten zijn (onderzoekers, zakenmensen, journalisten, topsporters), kinderen van personen die in Nederland wonen en ook ouders en grootouders (mits die financieel ‘afhankelijk’ van hen zijn) en ‘langeafstandsgeliefden’, mits zij minstens drie maanden een exclusieve relatie hebben met de persoon bij wie ze op bezoek gaan.
De optie die bij ons aan de keukentafel al geopperd werd (een uitzondering maken voor romantische partners) is dus ook de optie waar uiteindelijk in het Nederlandse beleid voor is gekozen. De romantische partner is welkom, andere typen relaties, zoals vrienden of familie, niet. Voorafgaand aan het bezoek moeten beide partners verklaren dat het om een duurzame, exclusieve relatie gaat en daar ook bewijs voor aanleveren; zo moeten ze elkaar fysiek hebben ontmoet.
Niet iedereen kon zich in het verbod vinden. Als reactie op het EU-inreisverbod is bijvoorbeeld het burgerinitiatief ‘Families van buiten de EU, wij missen jullie’ ontstaan. Volgens dit burgerinitiatief was het EU-inreisverbod een inbreuk op het recht op familieleven in het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens.
‘Op dit moment mag iemand in een relatie van drie maanden wel naar Nederland, maar mijn 33 jaar lange relatie met mijn moeder telt blijkbaar niet,’ stelde initiatiefnemer Andrea Morales op NOS.nl. ‘Als ik succesvol een Tinder-date voor mijn moeder had geregeld met een Nederlander en ze hadden elkaar twee keer ontmoet, dan had ze wel mogen komen.’
Voordelen
Dat de samenleving romantische relaties beloont is niets nieuws; trouwen kent ijvoorbeeld nog steeds veel financiële voordelen. Dit is een onderwerp waar schrijver Alma Mathijsen zich eerder al over uitliet. Voor NRC Handelsblad schreef ze het essay ‘Hoe komt het toch dat we vriendschap structureel minder waarderen dan de liefde?’. Hierin stelt ze dat liefdesstellen allerlei voordelen van de overheid krijgen: belastingvoordelen, zorgpremies en kortingen op erfenissen. Vrienden krijgen echter niets van dit alles.
Ook de rituelen en zelfs de terminologie ontbreken bij vriendschap: ‘vriendschapsverdriet’ is geen woord, vrienden krijgen geen bezegeling door middel van een huwelijk. En dat terwijl vriendschappen minstens zo waardevol kunnen zijn als een relatie. ‘Mijn vrienden zijn een constante in mijn leven,’ schrijft Mathijsen. ‘Ze kennen me door en door. Beter dan al mijn geliefden bij elkaar.’ In Het monogame drama gaat schrijver en filosoof Simon(e) van Saarloos ook op dit thema in. Toen Van Saarloos een keer een lange reis ging maken, vroegen mensen alleen naar de impact hiervan op diens geliefde, maar niemand vroeg of goede vrienden Van Saarloos niet zouden gaan missen – terwijl die al veel langer in diens leven waren. Volgens Van Saarloos zien we de romantische (monogame) relatie vaak als de ultieme relatie. We zien deze relatie als definiërend voor wie we zijn. Dit hoeft echter niet de enige manier te zijn: elke sociale interactie is een resultaat van geschiedenis, culturele normen en wetgeving. En daar kun je mee spelen.
Volgens de filosoof Elizabeth Brake is het gegeven dat de staat überhaupt betrokken is bij het huwelijk al een discriminerend feit: het belonen van monogame, romantische relaties heeft een negatief effect op mensen die geen onderdeel van zo’n relatie zijn. Mensen die meerdere relaties hebben, mensen die geen romantische relaties hebben, mensen die aseksueel zijn, of mensen die ervoor kiezen hun leven rond belangrijke vriendschappen te organiseren in plaats van rond hun romantische partner – allemaal worden ze uitgesloten van deze beloning. Brake heeft in deze context de Engelse term amatonormativity in het leven geroepen. Dit woord verwijst naar de sociale druk die er bestaat om een romantische, seksuele en exclusieve relatie met iemand aan te gaan en de aanname dat deze relatie een universeel doel is. Het probleem is dat, door dit type relatie meer waarde toe te kennen dan andere soorten relaties, deze andere relaties automatisch als minder waardevol gezien worden. Terwijl ze net zo significant en intiem kunnen zijn.
Brake pleit er om deze reden voor dat álle vormen van intieme relaties eigenlijk erkend zouden moeten kunnen worden door de overheid en dezelfde voordelen moeten kunnen genieten. Tegelijk roept dit de vraag op of het wel wenselijk is dat dit soort relaties ook door de overheid gecontroleerd wordt. Het mooie van vriendschap is misschien juist wel dat er zoveel vrijheid is en dat er geen geïnstitutionaliseerde vorm van bestaat.
Relatieanarchie
Het model van de monogame, romantische relatie als centrale planeet waar de rest van de relaties omheen cirkelt, gaat tegenwoordig allang niet altijd meer op. Cijfers van het CBS laten zien dat twintigers en dertigers vaker alleen wonen en minder snel trouwen. Romantische relaties duren korter, mensen gaan makkelijker uit elkaar en ook huwelijken eindigen vaker in een scheiding. Dit alles is niet per se negatief. Vroeger waren mensen vaak gedwongen bij elkaar te blijven. Er was meer wederzijdse afhankelijkheid, je had een levenspartner nodig om een bestaan op te bouwen. Tegenwoordig hebben we economisch gezien geen partner meer nodig. We hebben hierdoor, meer dan vroeger, de vrijheid om een relatie te beëindigen.
Ook hebben we hierdoor meer vrijheid om intimiteit zelf vorm te geven. Deze vrijheid uit zich in bewegingen als relationship anarchy, relatieanarchie, waar anarchistische principes op intieme relaties worden toegepast. Relatieanarchie stelt dat de vormgeving van intieme relaties niet moet worden gebaseerd op maatschappelijke verwachtingen en instituten, maar dat deze volledig moet worden bepaald door de wensen en behoeftes van de mensen die onderdeel vormen van de relatie. Alleen zij bepalen in welke mate er sprake is van emotionele, seksuele en romantische intimiteit.
Vanuit dit perspectief probeert dit soort bewegingen ook de formele scheiding tussen ‘platonische vriendschappen’ aan de ene kant en romantische, seksuele relaties aan de andere kant los te laten. Het woord ‘platonisch’ heeft betrekking op de Griekse filosoof Plato, die in zijn tekst Symposium een onderscheid maakte tussen verschillende soorten liefde. Hij introduceerde in deze tekst ‘de ladder van de liefde’, een hiërarchie in verschillende vormen van liefde met onderaan de lichamelijke begeerte en bovenaan de liefde voor de waarheid en het goddelijke. Hier komt de notie van platonische liefde vandaan, hoewel de term tegenwoordig simpelweg gebruikt wordt om niet-seksuele liefde aan te duiden.
Flexibel
Volgens relatieanarchisten is dit soort formele scheidingen tussen vriendschappelijke en seksuele, romantische relaties niet nodig. Zij pleiten voor een beweging naar een meer vloeibaar idee van intimiteit. Een beweging die in de huidige tijd ook gaande is. De grenzen tussen verschillende typen relaties worden flexibeler en intimiteit wordt tegenwoordig op verschillende manieren georganiseerd, niet alleen rond een huwelijk of één centrale, monogame relatie.
Regels als het EU-inreisverbod staan op gespannen voet met deze nieuwe invullingen van relaties en intimiteit. Hoewel het logisch is dat er tijdens een pandemie keuzes moeten worden gemaakt, doet dit soort keuzes wellicht geen recht aan de verschillende vormen en nuances van intimiteit die er zijn. De beslissing die Nederland met het EU-inreisverbod heeft genomen, is in elk geval een beslissing waar we in ons huis uiteindelijk niet voor zijn gegaan. In plaats daarvan werd besloten dat iedereen één iemand mocht uitkiezen die op bezoek mocht komen – het was aan de persoon zelf om te bepalen wie dat was.
