Filosofische G8 komt naar Nederland

Martha Nussbaum, Noam Chomsky, Francis Fukuyama, Peter Sloterdijk, Daniel Dennett, Slavoj Zizek, Susan Neiman en andere beroemde filosofen – elk afzonderlijk zijn ze regelmatig in Nederland om een boek te promoten of een prijs of eredoctoraat in ontvangst te nemen. Maar niet eerder zijn ze samen aan één tafel gezet om mee te denken over Nederland.

Omroep Human en Filosofie Magazine gaan daar verandering in brengen. In april 2014 zal in Nederland een filosofische G8 plaatsvinden. Welke denkers de Grote 8 vormen, wordt democratisch bepaald; iedereen kan een stem uitbrengen. Er is inmiddels een top-8 op basis van 3500 uitgebrachte stemmen. Overigens kan er nog steeds worden gestemd, en het publiek kan het evenement financieel steunen, via crowdfunding. Zie ook het kader.

De eerste toezegging is al binnen: Martha Nussbaum, die ongenaakbaar op de eerste plaats staat, wil er graag bij zijn. De Amerikaanse ethica is hier sowieso vaak op bezoek, haar boeken worden hier goed gelezen, en steevast verbaast ze zich in positieve zin over de vitaliteit van de publieksfilosofie in Nederland.

Twee van de initiatiefnemers, Daan Roovers en René Gude, hebben persoonlijk behoorlijk aan dat gunstige filosofische klimaat bijgedragen. Nu achten ze de tijd rijp voor een ambitieuze volgende stap. Op de woonboot van de sinds enkele maanden hyperactieve en alomtegenwoordige Denker des Vaderlands, gaan ze geduldig in op sceptische vragen.
 
U dacht: de G8 functioneert zo goed, dat moeten we met filosofen ook gaan doen?
Roovers: ‘Er is veel kritiek op de G8, het overleg wordt vaak gezien als een instrument van grootmachten om hun eigen belangen veilig stellen. Maar dat neemt niet weg dat de gedachte erachter goed kan zijn. Bovendien: we kopiëren de G8 natuurlijk niet letterlijk, we lenen de naam en het uitgangspunt. Er zijn topconferenties van politici, klimaatwetenschappers en kernfysici, maar waarom niet van filosofen?’
 
René Gude: ‘Je kunt cynisch zijn over het concept van iedere G8. Maar het principe daarvan is dat eigengereide types bij elkaar gaan zitten om in overleg gezamenlijke strategieën te ontwikkelen. Fundamenteel voor iedere G8, op welk gebied dan ook, is dat de deelnemers inzien dat het pure eigenbelang niet zonder meer op wereldschaal kan worden doorgedramd. Het is niet dom om je beperkingen in te zien en vervolgens in een overleg te kijken hoever je er niettemin mee kunt komen. De verkozen filosofen zijn allemaal even eigenwijze piepersnijders. En toch hebben wij redenen om aan te nemen dat er een gesprek mogelijk is zonder dat één van hen een greep doet naar intellectuele wereldheerschappij. ’
 
U spreekt van ‘de grootste denkers’. Maar leidt het bij elkaar brengen van deze denkers ook tot grootse filosofie? Als je de beste comedians van de wereld bij elkaar zet, maken ze dan de leukste grappen?
Roovers: ‘Er is in elk geval geen reden om ervan uit te gaan dat mensen die individueel heel goed zijn, hun kracht verliezen als je ze bij elkaar zet. Het tegendeel zou wel eens waar kunnen zijn.
Wij gaan gerenommeerde filosofen samenbrengen om ze te laten interacteren met elkaar en het publiek. Dat past uitstekend bij het programma van de Denker des Vaderlands, die graag gezamenlijke intelligentie wil mobiliseren. We weten dat deze filosofen ieder afzonderlijk een sterk verhaal hebben. Wat ze gezamenlijk kunnen bewerkstelligen, dat is eigenlijk nog nooit getest.’
 
Hoe gaat u ervoor zorgen dat ze daadwerkelijk samen gaan denken?
Gude: ‘Door ze te vragen over hetzelfde onderwerp na te denken: Nederland. Ploeterend en polderend hebben Nederlanders oplossingen gevonden voor de problemen die ontstaan in complexe samenlevingen waar veel mensen in een industriële en agrarische delta bij elkaar zitten.
Nederland is een verstedelijkte delta met 17 miljoen inwoners. Er zijn in de wereld een paar dichtbevolkte delta’s die qua schaal vergelijkbaar zijn: Sao Paulo, Mumbai en Shanghai. Laten dat nou sinds kort gebieden zijn waarvan wij zeggen: daar gebeurt het. Als we het over die verstedelijkte delta’s hebben, slaat het woord “ontwikkelingsland” om in een kwalificatie om jaloers op te zijn. Wij zijn blijkbaar niet uitontwikkeld, Nederland is niet af.

Nederland heeft een behoorlijk consistente bestuursvorm. Er zijn democratische instituties voor al onze politieke projecten. Het wemelt van de stichtingen en verenigingen in het maatschappelijke middenveld. Het is allemaal niet perfect, maar het is er wel, anders zouden we er nooit zo lekker over kunnen klagen. Verder hebben we een sterke economie, met een vitaal MKB en indrukwekkende grote bedrijven. Ook die instituties zijn niet perfect, niet ongevoelig voor een bankencrisis bijvoorbeeld, maar ze bieden wel beproefde arrangementen om zaken te kunnen doen.

In de privésfeer is de Nederlander erg tevreden en gelukkig, blijkt uit internationaal onderzoek. Maar wat goed is, kan beter.’
 
Roovers: ‘We laten het eminente gezelschap aan het woord over kwesties waaraan zij toch al hun hele werkzame leven gewijd hebben, maar nu toegespitst op Nederland. Maar die “Nederlandse” problemen zijn natuurlijk helemaal niet alleen Nederlands.’
 
Gude: ‘Wij proberen Nederland net als die andere delta’s als ontwikkelingsland te blijven zien. Met de inzichten van internationale G8-denkers kunnen wij onze, altijd verder ontwikkelende arrangementen nog verder verbeteren.

De focus komt te liggen op de vier sferen waar deze denkers zich allemaal in hun werk mee bezig hebben gehouden: de privésfeer, de economische sfeer, de maatschappelijke sfeer en de politieke sfeer.
De hypothese is dat het voor ieder lid van de mensheid een mooi begin is als je in een land woont waar combinaties mogelijk zijn van huiselijk geluk, ondernemende voorspoed, maatschappelijk welzijn en democratische vrijheid.

Successen in die vier levensgebieden kun je niet individueel afdwingen, daarvoor vind je te veel medestrevers op je pad, maar je kunt wel succesvol zijn in het organiseren van de voorwaarden. Organisatie is de reactie van coöperatieve dieren op veranderende omstandigheden.

We gaan opscheppen als we hier en daar hoger scoren dan anderen en we blijven altijd tot export bereid. Nederlanders blijven Nederlanders. Het mooie woord daarvoor is generositeit. Nederland als creative common. We zoeken open source en lokaal naar globaal toe te passen oplossingen. Nederland als modelboerderij.’
 
Roovers: ‘Als onze premier of onze koning op handelsmissie gaat in het buitenland, dan gaat het bijna altijd over de belangen van een beperkt aantal bedrijven. Ondernemers die in een bepaald land voet aan de grond willen krijgen met hun producten. Maar waarom zou je alleen maar spullen exporteren? We produceren hier ook andere dingen die goed zijn, zoals instellingen, arrangementen voor van alles en nog wat en bestuursmodellen. We huisvesten instellingen als het Internationaal Strafhof.

Maak die goederen concurrerend voor de export en laat de handelsreizigers ook gedachten en instituties meenemen. Laten wij de geheime agenda van de G8 ook maar meteen openbaar maken: de ideeën van de filosofen die we importeren, gaan we ook weer exporteren.’
 
John Gray ziet de mensheid als een plaag en vooruitgang als een illusie, Slavoj Zizek veracht het kapitalistische systeem en Alain Badiou wacht op de grote klap die alles anders zal maken. Valt zulk radicalisme te verbinden met het ‘meedenken’ waar u op uit bent?
Roovers: ‘Pessimisten zijn de beste wereldverbeteraars.  Zizek is vernietigend over allerlei alledaagse aspecten van onze cultuur. “Eerlijke koffie” vindt hij bijvoorbeeld volksverlakkerij, omdat burgers er het idee van krijgen dat ze iets goeds doen door die koffie te drinken, terwijl het hele systeem onrechtvaardig blijft. Het verschil tussen arm en rijk in de wereld is in zijn ogen te groot, en “eerlijke koffie” is hem dus niet eerlijk genoeg. Hij maait alles weg dat op wereldverbetering lijkt, maar daarmee doet hij dus een appel op ons om de wereld veel drastischer te verbeteren.

Denkers als Zizek zijn niet voor niets populair. Er schuilt een zekere aantrekkingskracht in hun radicale gedachten. En die radicaliteit past wel degelijk bij de filosofische G8. We richten ons wel op concrete problemen, maar we zijn geen verlenging van het vragenuurtje in de Tweede Kamer. Het denken moet verkennen waar de mogelijkheden van handelen liggen. En daarin zijn juist de radicale filosofen heel belangrijk. Als je alleen verder wil denken in het bestaande beleid, dan heb je genoeg aan topambtenaren. Zoals Henk Oosterling laatst zei: “Filosofie is ruimte scheppen in je denken om dingen anders te doen.”
De echte G8 is ook een onderbreking van het alledaagse ritme, een moment van reflectie. De leiders van de acht grootste economieën komen niet bij elkaar om hun afzonderlijke economieën draaiende te houden – dat gebeurt zonder dat overleg ook wel.’
 
Ten slotte: als de filosofische G8 sterke en bruikbare ideeën oplevert, hoe krijgt u die dan op de plek waar ze moeten zijn?
Roovers: ‘We gaan de goede gedachten via zoveel mogelijk wegen de wereld in sturen, via oude en nieuwe media. Onze ambachtelijkheid in het denken moet ervoor zorgen dat de uitkomsten zo evident en aansprekend zijn, dat mensen de ideeën in de praktijk willen gaan toepassen. Dat gaan wij niet zelf doen.
Onderschat op dit punt de deelnemers niet. De mensen in de zaal, die ook vooraf al vragen, projecten en voorstellen indienen, de mensen die na afloop de uitkomsten tot zich nemen, zijn ook allemaal professionals op een bepaald terrein. Ze volgen dit project vanuit uiteenlopende interessegebieden, expertises en werkterreinen en nemen er allemaal iets van mee. De beste ideeën zullen zich snel verspreiden.’
 
Gude: ‘Elke burger is zelf een verzameling van de vier sferen waar de filosofen het over hebben. Iedereen is zelf gehouden daar enige samenhang in te brengen. Ons doel is om het repertoire van alle Nederlanders, inclusief onszelf dus, zodanig te vergroten dat we genereuzer en ruimdenkender de dingen doen die we toch al deden.’