Een flink pak slaag van Augustinus | recensie

De regel van Augustinus. Zou paus Benedictus dit werkje van de kerkvader gelezen hebben? Het zou wel heel onwaarschijnlijk zijn als de als conservatief te boek staande Benedictus XVI een boekje met zo’n titel níet zou hebben gelezen. Het is bekend dat hij is geïnspireerd door Augustinus, met name als het erom gaat de eenheid binnen de Kerk te waarborgen. Frappant is ook dat dit boekje de bekendste voorganger is van de meer bekende kloosterregel van Benedictus (!).

Eigenlijk is er sprake van twee boekjes: ééntje voor mannen en ééntje voor vrouwen. Voor de ene groep gelden nu eenmaal andere regels binnen het klooster dan voor de andere groep. Want dat is waar het in De regel van Augustinus om draait: vaststellen van de regels die vereist zijn voor een zuiver kloosterleven en sancties wanneer deze worden overtreden. De wereld buiten de dikke kloostermuren mag dan vol gevaren en verleidingen zijn, ook daarbinnen ligt de zonde op de loer. En daarom, zo houdt Augustinus zijn gehoor voor, wordt eens per week ‘dit boekje u voorgelezen, zodat u zich erin kunt spiegelen om te zien of u niets vergeet en verwaarloost’. Hiermee is niets minder dan het fundament van het westerse kloosterleven vastgelegd.

Het boekje staat vol concrete leefregels, eigenlijk is het een etiquette voor monniken. Natuurlijk komen de tijd en de wijze waarop men met psalmen tot God bidt uitvoerig aan bod. (‘Als er niet staat dat een tekst gezongen wordt, zingt men die niet.’) Andere regels zijn: geen opvallende kleren dragen, de blik niet op vrouwen gericht houden, het badhuis nooit met minder dan twee of drie man bezoeken, geen ruzie maken. Echter, harde woorden mogen er wel gesproken worden ‘om jongeren tot de orde te roepen’. En daarmee is meteen het achterliggende concept bij al die regels in één klap duidelijk: het behoud van de orde binnen de kloostergemeenschap. Deze is heilig en voortdurend is Augustinus beducht voor chaos en desintegratie.

Even tussendoor… Meer lezen over Augustinus en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Dat maakt de brief aan een onbekende priester-overste die ook is opgenomen in De regel zo interessant. Die geeft een onthullende blik in het leven van alledag. Hieruit blijkt dat Augustinus een brief van de betreffende priester-overste ontvangen moet hebben waarin deze om raad vraagt. Uit het antwoord van Augustinus, met de veelzeggende titel ‘Ernstige waarschuwing’, kan de lezer opmaken dat er sprake is van grote onrust in het klooster van de priester-overste. De Kerkvader betreurt ‘de interne scheuringen’ aldaar. Toch probeert hij hem enigszins te troosten: als de vrouwen die debet zijn aan de onrust hun leven niet beteren ‘zullen zij hun veroordeling dragen, wie ze ook zijn’. Dergelijk hardvochtig taalgebruik van Augustinus is niet uitzonderlijk. Hij bedient zich daar ook van als hij is aanbeland bij de afdeling ‘Sancties’ in de editie voor vrouwen. Als iemand zich weigert te conformeren aan de kloosterregels, dan wordt zij uitgesloten en als zij die straf niet begrijpt, ‘moet zij duchtig hongerlijden of krijgt een flink pak slaag’. Het doel (orde) heiligt telkens opnieuw de middelen (straf).

Benedictus XVI is moeiteloos in te passen in deze stroming binnen de christelijke leer die het belang van orde benadrukt. Toen hij in het voorjaar van 2005 aantrad als paus, liet ‘Rottweiler Ratzinger’ er geen misverstand over bestaan wat zijn doelstelling was in zijn nieuwe ambt. Hij zou zich teweer stellen tegen de ‘dictatuur van het relativisme’ die hij ontwaarde in de huidige tijd. Een belangrijk Leitmotiv in zijn carrière is dan ook de strijd voor de eenheid in de Kerk. Van de oecumenische gedachte van samenwerking met andere christelijke kerken moet hij niets hebben. In een eerdere functie zag hij in duizenden bisdommen toe op de juiste omgang met de katholieke geloofsleer. Als hij de regels van Augustinus heeft gelezen, zullen ze hem er in elk geval niet van weerhouden hebben harde woorden te spreken tegen dissidenten. Eerder zullen ze hem daartoe hebben aangespoord.

De regel van Augustinus
Augustinus
vert. Vincent Hunink
Athenaeum-Polak & Van Gennep
64 blz.