Buurvrouw op de thee. Even bijkletsen. Hoe gaat het met deze en gene, wie gaat er verhuizen, was buurvrouw niet een tijdlang bij haar zus, waarvoor lag die ook alweer in het ziekenhuis, enzovoort. Buurvrouw is een schat, en tevens een enorme kletskous. Na het tweede kopje vertelt ze dat ze een aanvaring heeft gehad met een vriend. Hij had een seksueel getinte opmerking gemaakt die totaal niet kon. Ze had hem dat op hoge toon duidelijk gemaakt. Nu is hun vriendschap bekoeld. Ze kijkt me vragend aan, op zoek naar bevestiging van haar verontwaardiging. Ik probeer zo neutraal mogelijk te kijken. Mijn eerste gedachte was: moet je daar nu zo boos over worden? Mijn tweede gedachte: het heeft geen zin om daar op dit moment dieper op in te gaan. Ze staat op het punt te vertrekken. Later misschien.
In vrijwel alle opvattingen over wat een filosofisch leven behelst, van Socrates tot Zizek, speelt streven naar waarheid een centrale rol. Neem de hedendaagse filosoof Alain Badiou. Hij beweert dat waarheidsprocessen de kern zijn van de filosofie. Deze processen zijn gebeurtenissen waarin zich een waarheid ontvouwt, niet als feit, maar als appèl om de situatie te doorbreken en een nieuwe manier van kijken te introduceren. Badiou roept op tot trouw aan wat zich in de situatie als waarheid aandient, ook als dat risico’s of offers met zich meebrengt. Wat betekent dat voor dit geval? Moest ik mijn twijfels met mijn buurvrouw omwille van de waarheid delen of niet?
Een week eerder stond een verslag in de krant van de Thorbeckelezing door Ahmed Aboutaleb, oud-burgemeester van Rotterdam. Hij pleitte voor meer respect, zachtheid en humor in de taal van politici. Want woorden kunnen verbinden, maar ook splijten. Zijn coreferent was Eerste Kamerlid Annabel Nanninga, die juist pleitte voor de vrijheid om elke waarheid te benoemen in de politiek. ‘Een van de eerste dingen die sneuvelt bij zachtheid is waarheid,’ beweerde ze. ‘Hoe graag we het ook zouden willen met ons allen: de wereld is niet zacht en beschaafd.’ Ze ontwaarde een probleem met ‘die zogenaamde zachtheid en wellevendheid’. Namelijk ‘een politiek fundament genaamd de waarheid’.
Wat heb je aan een waarheid die alleen voor jou geldt?
Maar wat heb je aan een waarheid zonder verbinding, een waarheid die alleen voor jou geldt? En hoe zou zo’n waarheid een politiek fundament kunnen zijn? Politiek betekent letterlijk samen een ‘polis’ vormen, een gemeenschap. Stel je eens een relatie voor die is gebaseerd op het uitgangspunt van Aboutaleb. En stel je daarna een relatie voor die is gebaseerd op het uitgangspunt van Nanninga. Je ziet gelijk het verschil: de eerste heeft kans op duurzaamheid, de tweede niet.
Ethiek betekent oorspronkelijk ‘de plek waar je samen thuis bent.’ Moet je op basis daarvan Nanninga’s standpunt niet onethisch noemen?
Praten we om iets te zeggen of zeggen we iets om te praten? Hoofdredacteur Coen Simon gaat met Jos Kessels in gesprek over het gesprek in de nieuwe podcast Filosofie is makkelijker als je denkt. Beluister hem op Spotify, Apple Podcasts of Podimo.
