Home Denkfouten Denkfouten: Whataboutery

Denkfouten: Whataboutery

Door Maarten Boudry op 29 september 2016

Cover van 10-2016
10-2016 Filosofie magazine Lees het magazine

Maar hoe zit het dan met al die andere aspecten? Als je die niet bespreekt, heb je er niets van begrepen.

Loepzuivere drogredenen zijn zeldzame creaturen. Men treft ze aan in handboeken logica, maar zelden in het echte leven. Vaak sluiten denkfouten aan bij geldige vormen van argumentatie.

Niettemin heb ik onlangs toch een 24-karaats specimen aangetroffen. De historicus Jeroen Bouterse reageerde op mijn essay Disbelief in belief op 3 Quarks Daily, waarin ik betoogde dat seculiere westerlingen tegenwoordig vervreemd zijn van de kracht van geloof, en het daarom moeilijk hebben om zich te verplaatsen in het perspectief van godsdienstfanatici. Die lusthof met 72 maagden, of die schepping in zes dagen, gelooft iemand die onzin écht?

Bouterse was het op de website Geloof & Wetenschap volmondig met me eens dat ‘ideeën ertoe doen’, en loofde mijn oproep om ons te verplaatsen in andere denkwerelden. Maar hij had een ander bezwaar:
‘Waaraan’, zou ik Boudry vervolgens willen vragen, ‘denk je in de eerste plaats wanneer je ons oproept religieus denken niet te negeren? Ben je gegrepen door de rijkdom van Augustinus’ filosofie … Vind je dat de middeleeuwse islamitische theoloog Al-Ghazali een paar interessante wetenschapsfilosofische thema’s aansnijdt?’

Dat ik enkel over fanatisme schrijf, laat volgens Bouterse de ‘eigenlijke inzet’ van mijn betoog zien. Dit is een schoolvoorbeeld van wat in het Engels bekendstaat als whataboutery. In plaats van op een betoog in te gaan, kaats je de bal naar een ander speelveld: ‘But what about X?’ In het Nederlands kunnen we het watmetterij noemen. Wie het spel kent, kan de bal makkelijk terugkaatsen: waarom reageert Bouterse op een essay van een obscure wetenschapsfilosoof? Wat met al die andere belangwekkende, prikkelende, relevante onderwerpen?
Soms kan de keuze voor een onderwerp een vooroordeel of agenda verraden, maar niemand kan over alles tegelijk schrijven. Dan is het makkelijk om op je eigen stokpaardje te klimmen: waarom zwijg je zo veelzeggend over klimaatopwarming, walvissenjacht, kruistochten, fiscale fraude? 

In dit geval lag mijn focus op jihadisme in een academisch dispuut over de volgende vraag: geloven religieuze mensen daadwerkelijk wat ze beweren te geloven, of verbeelden ze zich dat alleen maar? Eén strategie om dat te onderzoeken is te kijken naar vrij extreme vormen van religieus gedrag: een zieke die medische hulp weigert, hopend op een mirakel, of iemand die zichzelf opblaast om als martelaar in het paradijs te komen. Bij scholastische wijsgeren is dat lastiger uit te maken.

Rest nog de vraag: waarom van alle mogelijke denkfouten die ik deze keer kon bespreken uitgerekend deze? Vind ik ad hominem soms niet zo erg?

Maarten Boudry en Jeroen Hopster belichten beurtelings klassieke en eigentijdse denkfouten.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Log in als abonnee Geen abonnee? Bekijk de abonnementen