Wij zijn psychologisch geneigd om de status quo voor lief te nemen. Des te meer reden om die te bevragen.
Voltaire lachte om de suggestie dat wij in de beste van alle mogelijke werelden leven. Dr. Pangloss, de eeuwige optimist, keek gewoon niet goed om zich heen. Die vernietigende aardbeving, die Lissabon in 1755 op klaarlichte dag wegvaagde: kon het er in de beste van alle werelden niet wat vriendelijker aan toegaan?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wij lachen met Voltaire mee, maar intussen kost het moeite om de bril van Pangloss (merk op hoe perfect die past op zijn neus) af te zetten. Een veelvoorkomende denkgewoonte: we nemen de bestaande situatie voor lief, gewoonweg omdat het de bestaande situatie is. We koesteren voorliefde voor de status quo.
U ook? Neem de proef op de som. Een farmaceutisch bedrijf produceert een substantie die het mogelijk maakt om de menselijke intelligentie met vijftig IQ-punten omhoog te krikken. De substantie levert geen gezondheidsrisico’s op. Het farmaciebedrijf stelt daarom voor om het goedje wereldwijd met het drinkwater te vermengen: zo zal de gehele wereldbevolking meeprofiteren van de IQ-stijging. Steunt u het voorstel?
Als u nee zegt, dan bent u volgens de Zweedse filosoof Nick Bostrom bevooroordeeld door de status quo. Want laten we het voorbeeld omdraaien: de farmacie oppert om een goedje te verspreiden dat het menselijk IQ met vijftig punten omláág haalt. Allicht aanvaardt u dat evenmin: waarom zouden we onze intelligentie moedwillig schaden? Blijkbaar is noch het verbeteren, noch het verslechteren van ons IQ wenselijk. Oftewel: ons huidige gemiddelde, zwevend rond de honderd IQ-punten, is optimaal. Maar dat is een schijnoptimum, stelt Bostrom: wie een gemiddeld IQ van honderd verkiest boven honderdvijftig, wordt simpelweg verblind door de status quo.
De gewoonte een bestaande stand van zaken voor lief te nemen, kan omslaan in een filosofisch denktekort. Een gebrek aan verbeelding: te weinig denkkracht om in te zien dat de zaken ook anders hadden kunnen zijn. Of zouden moeten zijn. Vaak, immers, weerspiegelt de status quo geen uitgedacht optimum, maar eerder geestelijke luiheid. If it ain’t broke, don’t fix it.
Maar soms is een bestaande toestand best te rechtvaardigen. Bostroms ‘omkeringstest’ gaat dan ook wat kort door de bocht, door te veronderstellen dat er geen enkele reden is om lagere intelligentie te verkiezen boven hogere intelligentie. Misschien ziet de tegenstander van het IQ-goedje dat wel heel anders! Alléén het feit dat iets de status quo is, geeft net zo min reden om die toestand klakkeloos te accepteren, als blindelings af te wijzen. Maar wel om hem eens kritisch te bevragen.
Maarten Boudry en Jeroen Hopster belichten beurtelings klassieke en eigentijdse denkfouten.
