Worden feministische vrouwen gedreven door afgunst? Misschien. Maar afgunst hoeft volgens Jeroen Hopster geen verkeerde drijfveer te zijn.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
He for She. Met die slogan lanceerde actrice Emma Watson vorige maand in New York een nieuwe feministische campagne. Inzet: mannen mobiliseren voor de gelijke rechten en mogelijkheden van vrouwen. Want feminisme, zo legde Watson haar toehoorders in het VN-hoofdkwartier voor, heeft niets te maken met mannenhaat.
En die indruk bestaat wel – als het geen haat is, dan toch op z’n minst afgunst. Vergelijk het met critici van het grote bankiersgeld, doorgaans zelf geen grootverdieners: wordt hun kritiek niet door jaloezie gevoed? Dezelfde scepsis valt de feminist ten deel: is diens (in de regel: haar) streven naar gendergelijkheid niet geboren uit afgunst?
Kritiek van deze vorm staat sinds Nietzsche bekend als ‘genealogisch’: de ontstaansgeschiedenis van een oordeel lijkt af te doen aan de geldigheid ervan. ‘Jij laakt die bonussen omdat je er zelf nooit een krijgt!’ Of: ‘Als Emma Watson een man was geweest, dan had ze dat feministische pleidooi nooit gehouden!’ Een ‘kritische genealogie’ beoogt aan te tonen dat de oorsprong van een bewering de geloofwaardigheid ervan aantast.
Maar wacht eens even: werkt elke genealogie wel even ondermijnend? Natuurlijk, haar vrouw-zijn motiveert Watson om de barricaden op te gaan. En ja, zij staat afgunstig tegenover verworvenheden die aan mannen toevallen, slechts bij gratie van hun man-zijn. Maar afgunst, zo begrepen, lijkt helemaal geen verkeerde drijfveer. Waarom zou die afdoen aan de rechtvaardiging van een feministisch pleidooi?
Kritische genealogieën worden vaak onkritisch toegepast. Ook wetenschappers hebben daar een handje van. De neuroloog: ‘Wilsvrijheid is een misleidend concept, want uw keuzes vinden hun oorsprong in uw brein.’ De sociobioloog: ‘Uw moraal is een illusie, want die is het product van uw sociaal-evolutionaire herkomst.’ Of deze wetenschappelijke genealogieën correct zijn of niet, het vergt een stuk meer argumentatie om aan te tonen dat het kritische genealogieën zijn. Daartoe dienen ze niet alleen te tornen aan de oorsprong, maar ook aan de legitimering van de concepten ‘wilsvrijheid’ en ‘moraal’.
Zo ook de kritiek dat feminisme uit afgunst is geboren: dat zal best, maar het brengt de geloofwaardigheid van feministische argumenten niet in het geding. Althans, in theorie niet. De praktijk is echter weerbarstig. Feminisme heeft een onsexy bijklank gekregen, verklaart Watson: vrouwen die zich sterk maken voor de vrouwelijke zaak worden vaak met argusogen bekeken. Daarom de He for She-campagne. Feminisme bepleiten wordt voortaan mannenwerk.
