Home Denkfout: Straatjes schoonvegen
Denkfouten

Denkfout: Straatjes schoonvegen

Door Jeroen Hopster op 22 november 2017

Cover van 12-2017
12-2017 Filosofie magazine Lees het magazine

Als je historische straatnamen wijzigt…
… vervals je de geschiedenis.

Enkele weken geleden stond in de Volkskrant een betoog tegen de naamsverandering van straten en instellingen, vernoemd naar zeehelden uit de vaderlandse geschiedenis. ‘Helden’ die zich inlieten met, naar hedendaagse opvattingen, verwerpelijke praktijken. Volgens de auteur van het betoog, historicus en Volkskrant-redacteur Sander van Walsum, dreigen we de geschiedenis te beroven van haar belangrijkste eigenschap: laten zien hoe het echt is geweest. We moeten het verleden ‘voor zichzelf laten spreken’, stelt Van Walsum, ongeacht of iemand zich daardoor gekwetst voelt.
 
Nu kunnen er, wellicht, goede redenen zijn om Van Walsums conclusie – laat de namen ongewijzigd – te onderschrijven. Misschien zijn die namen tekenen van nationale trots, waardevol cultureel erfgoed dat we willen koesteren. Misschien wegen de ‘foute’ daden van deze zeehelden niet op tegen dat wat ze ‘goed’ hebben gedaan. Misschien is het veranderen van namen een ongewenste vorm van politiek correctheid, of is de kwestie domweg niet prangend genoeg om er veel aandacht aan te besteden.
 
Maar moeten we de namen van straten en instellingen behouden om te tonen ‘hoe het echt is geweest’? Dat is een retorische fopduik. De functie van straatnamen is niet om het verleden te registreren; ze vormen een historisch eerbetoon. Naamsveranderingen vormen geen ingreep in het verleden zelf, maar in onze omgang met de sporen die dat verleden nalaat – de manier waarop we het herdenken, vieren, bekritiseren en laten voortleven. Of we een oud eerbetoon thans nog steeds gepast vinden heeft niets te maken met een getrouwe weergave van het verleden, maar alles met onze hedendaagse waarden.
 
Vanwaar die hang naar het behoud van de historische status-quo? Aversie tegen verandering zit ingebakken in de menselijke geest. Psychologische experimenten suggereren dat mensen een emotionele voorkeur hebben voor de huidige stand van zaken, zelfs als verandering geen nadelige consequenties heeft. De mens heeft een conservatieve inborst: als het even kan, houden we de dingen liever bij het oude.
 
Filosofie helpt om die ingesleten voorkeur te bevragen. Goed, de dingen waren altijd al zo, maar waarom eigenlijk? Zijn we er werkelijk bij gebaat om de status-quo te behouden? Of willen we slechts behouden omwille van het behouden? Het argument om de namen van straten en instellingen niet te veranderen omdat we de geschiedenis niet moeten verloochenen, suggereert dat laatste. Dat argument is een lege huls; in plaats van daarmee te schieten kun je je beter afvragen wat nu écht de motivatie is om de dingen bij het oude te willen laten.

Maarten Boudry en Jeroen Hopster belichten beurtelings klassieke en eigentijdse denkfouten.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.