Karen Vintges wil in haar essay niets minder dan een oplossing aandragen voor het ‘breed bestaande onbehagen’ in onze huidige maatschappij, een maatschappij die richtingloos lijkt, en waarin elke poging een uitspraak te doen over goed en kwaad verzandt in een vruchteloos relativisme. Een maatschappij waarin – als reactie op dit gevoel van stuurloosheid – de roep om bindende normen en waarden steeds groter wordt.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Volgens Vintges moet de oorzaak van deze morele crisis gezocht worden in het postmodernisme. De denkers van deze ‘school’ hebben in de afgelopen veertig jaar korte metten gemaakt met alle woorden met hoofdletters, de Waarheid, de Moraal, de Rede. Ook het politieke engagement is slachtoffer geworden van deze ontwikkeling: op welke waarden kun je je immers nog beroepen?
Moeras
Vintges geeft deze oppervlakkige schets van de geschiedenis en de filosofie om zich vervolgens zelf tot taak te stellen ‘een antwoord te bieden op de normatieve en politieke leemten van het postmoderne denken’, een denken overigens wat ze zeer positief waardeert. Het postmodernisme heeft in haar optiek terecht een einde gemaakt aan de oude, absolute pretenties van de traditionele filosofie. Desalniettemin wil ze ons de weg wijzen uit het moeras van besluiteloosheid waarin we ons bevinden, en dat doet ze aan de hand van het werk van de late Foucault. Aan hem namelijk ontleent ze het begrip ‘vrijheidspraktijken’ (waarvoor Foucault zelf zich weer op de oude Grieken baseerde).
Zo vereenvoudigd als haar schets van de de filosofie was, zo weinig inspirerend is haar antwoord hier op de moderne leemten. Maar misschien moet dat haar ook niet aangerekend worden: wie consequent het uitgangspunt volgt dat er terecht een einde is gemaakt aan absolute ideeën over het goede leven, blijft met lege handen achter. Haar antwoord komt erop neer dat we moeten leven en filosoferen als eenheid, dat we onszelf moeten vormgeven, ‘spiritueel en praktisch’, ‘ethisch en existentieel’ – dat alles zonder een beroep te doen op ‘externe morele codes’.
Met die woorden is meteen het probleem van het boek duidelijk. Vintges beijvert zich voor een bezield leven voor iedereen, maar juist in haar eigen woorden is de ziel afwezig.
De terugkeer van het engagement, door Karen Vintges, uitg. Boom, Amsterdam 2003, 128 blz., €13,50
